ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σε λίγο θα ανατείλει μια χρονιά ξεχωριστή. Η δεύτερη εκατονταετηρίδα από το μεγάλο ξεσηκωμό του σκλαβωμένου Γένους. Πέρασαν διακόσια χρόνια-δύο αιώνες- από το μεγάλο ιστορικό γεγονός της νεότερης ιστορίας της Φυλής μας. Τη Μεγάλη Επανάσταση του 1821 που οδήγησε στην εθνική μας παλιγγενεσία. Οι εορτασμοί θα είναι λαμπροί, θα απλωθούν καθ΄ όλη τη διάρκεια του 2021 και θα πραγματοποιηθούν σ΄όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας αλλά και έξω από αυτήν, όπου ζουν Έλληνες.
Η Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης έχει γραφτεί κι έχει γίνει κτήμα όλων μας από τους μεγάλους ιστορικούς, όπως: Κ. Παπαρρηγόπουλο, Σπυρίδωνα Τρικούπη, αλλά και από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Περιέχεται ακόμη στα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, όπως του Στρατηγού Γιάννη Μακρυγιάννη, του Γέρου του Μοριά, του Ανδρέα Μιαούλη, του Κ. Νικόδημου κ. ά. και σε Ιστορικά Ημερολόγια, όπως του Αντιναυάρχου Γ. Σαχτούρη, του Ναυμάχου Αν. Τσαμαδού κλπ.
Ως μαθητές όλοι μας διδαχτήκαμε στα σχολεία και των δύο Βαθμίδων τη Νεότερη Ιστορία μας. Το σχολικό βιβλίο της Ιστορίας, το εγχειρίδιο, περιέχει τα μεγάλα, τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σ΄όλο τον ελλαδικό χώρο. Δε θα ήταν δυνατόν να συμπεριληφθούν σ΄αυτά κι ό,τι έγινε κατά την περίοδο της Επαναστάσεως σε κάθε χωριό, κωμόπολη, πόλη, νησί χωριστά και με λεπτομέρειες. Αποτέλεσμα αυτής της αναγκαστικής συμπύκνωσης των μεγάλων ιστορικών γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης στα σχολικά ιστορικά βιβλία είναι η απουσία απ΄αυτά της ιδιαίτερης ιστορίας κάθε τόπου.
Οπωσδήποτε, για τη Χίο γίνεται εκτενής αναφορά στην καταστροφή της το 1822. Για την Αράχωβα γίνεται αναφορά στη νικηφόρα μάχη υπό τον Καραϊσκάκη το Νοέμβριο του 1826, για την Τρίπολη για την άλωσή της το Σεπτέμβρη του 1821, για το Μεσολόγγι το ίδιο κ.ο.κ.
Προφανώς κι έχει γραφτεί από τους κατά τόπους ερευνητές- ιστορικούς η ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας τους με περισσότερες λεπτομέρειες. Οι συγγραφείς αυτοί στηρίχτηκαν κυρίως σε τοπικές πρωτογενείς πηγές, όπως Πρακτικά Δημογεροντιών, επιστολές προσώπων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα διαδραματισμένα γεγονότα εκείνης της περιόδου, προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν τον εννιάχρονο τιτάνιο αγώνα, Αρχεία Μητροπόλεων και Μονών, τοπικές εφημερίδες, προσωπικά ημερολόγια αλλά και Αρχεία Ευρωπαϊκών Κρατών (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας) κλπ.
Στο νησί μας, βασική πρωτογενής πηγή για την περίοδο αυτή είναι το «Χρονικό» του Γεωργίου Καραβοκυρού, ανθρώπου λογίου, με «θαυμαστά ανθηρό μυαλό». Πάνω σ΄αυτό το Χρονικό στηρίζεται ουσιαστικά ο Γυμνασιάρχης, συγγραφέας και ποιητής Ιωάννης Κλ. Ζερβός στη συγγραφή της τοπικής μας ιστορίας, όπου περιλαμβάνεται και ενότητα από το 1750 μέχρι το 1840. Το πόνημά του αυτό το έχει ονομάσει «Ιστορικά Σημειώματα». Αργότερα κυκλοφόρησε και η Ιστορία της Καλύμνου από τον ιστορικό Ιπποκράτη Φραγκόπουλο. Τη δεκαετία του 90 (1997) εκδόθηκε από το Επαρχείο μας (Έπαρχος ο κ. Γιώργος Ρούσσος) το βιβλίο με τίτλο: « Ιστορία και Πολιτισμός της Καλύμνου 4000 π.Χ.-1947 μ.Χ. Ο Πολιτισμός του Αιγαίου», από συγγραφική ομάδα που την αποτελούσαν οι κ.κ.: Σακελλάρης Τρικοίλης, Πολύμνια Θεοδωρίδου-Μαμή, Μιχαήλ Κουτελλάς, Αγγελική Τρικοίλη και Θεόφιλος Τσουκαλάς. Το 2007 κυκλοφόρησε το βιβλίο με τίτλο: «Η Νεότερη Ιστορία της Καλύμνου-Κοινωνική Διαστρωμάτωση» από τον φιλόλογο, πρώην Λυκειάρχη κ Σακελλάρη Τρικοίλη. Πολλές εργασίες, επίσης, με σχετικό περιεχόμενο εμπεριέχονται σε τόμους των Καλυμνιακών Χρονικών.
Όταν ο γυμνασιάρχης-λογοτέχνης-ποιητής Γιάννης Ζερβός αποφάσισε να γράψει τα Ιστορικά του Σημειώματα, μέσα στα οποία περιέχονται και ενότητες που αναφέρονται στα χρόνια προ, κατά και μετά την Ελληνική Επανάσταση στην Κάλυμνο, δήλωνε ότι δε διέθετε πολλές ιστορικές πηγές, γραπτά ντοκουμέντα, πάνω στα οποία θα στηριζόταν. Γι΄αυτό, στα Ιστορικά του Σημειώματα παρατηρεί ότι: « […] Δεν μπορεί να συντάξει κανείς ακόμη σήμερα (1961) το Χρονικό ή την Ιστορία της Ν. Καλύμνου με συνέχεια και ειρμόν».
Μ΄αυτή την εργασία μου θα προσπαθήσω-όσο το επιτρέπουν φυσικά οι δυνατότητές μου και τα διαθέσιμα στοιχεία- να …θεραπεύσω το αδύνατο σημείο της μη υπάρξεως συνέχειας και ειρμού σ΄αυτήν την παράθεση των γεγονότων, κατά τον διακεκριμένο Καλύμνιο Γυμνασιάρχη και λογοτέχνη Γιάννη Κλ. Ζερβό.
Μελέτησα κάθε ιστορική συγγραφή επί των γεγονότων της Επαναστάσεως στην Κάλυμνο και προσπάθησα να τους δώσω αυτό ακριβώς που λέει ο ως άνω συγγραφέας, τη συνέχεια και τον ειρμό, εις τρόπον ώστε να είναι εύληπτα από κάθε αναγνώστη. Το εγχείρημα δεν ήταν και τόσο εύκολο, γιατί υπάρχουν και πολλές σκιερές πλευρές, στις οποίες δε μπορεί να χυθεί άπλετο φως…
Για την καλύτερη κατανόηση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στο νησί μας κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως, θα πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή σε σημαντικά γεγονότα που προηγήθηκαν αυτής, τόσο στον ευρύτερο ελλαδικό, όσο και στον εγγύς της Καλύμνου χώρο. Να παρακολουθούμε ταυτόχρονα δύο εικόνες. Τη μεγάλη, που θα φωτίζει τα μεγάλα γεγονότα της Επανάστασης στην Επικράτεια και τη μικρή, που θα φωτίζει τα τοπικά γεγονότα.
ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
Γνωρίζουμε ότι πριν ξεσπάσει η Μεγάλη Επανάσταση το Μάρτη του 1821 είχαν εκδηλωθεί πολλά προεπαναστατικά κινήματα σ΄όλο τον ελλαδικό χώρο, που, όμως, καταπνίγηκαν στο αίμα, γιατί ήταν τοπικού χαρακτήρα, ανοργάνωτα, χωρίς μέσα και σχέδιο. Τα κυριότερα απ΄αυτά ήταν:
1481: Επαναστατεί η Ήπειρος υπό τους οπλαρχηγούς Θεόδωρο Κλαδά και Θεόδωρο Μπούα χωρίς επιτυχία.
1571: Με την ευκαιρία της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου και την ήττα του Οθωμανικού στόλου, επαναστατούν η Ρούμελη και η Ήπειρος ανεπιτυχώς.
1585: Επαναστατεί η Ακαρνανία υπό τον αρματολό Θεόδωρο Γρίβα με τα ίδια αποτελέσματα.
1617: Με την παρότρυνση του Γάλλου Δούκα Νεβέρ επαναστατούν οι Θεσσαλοί κι απελευθερώνονται προσωρινά τα Τρίκαλα. Συνεχίζεται η προσπάθεια για να ελευθερωθούν και τα γειτονικά Γιάννενα, αλλά κι αυτή στο τέλος αποτυγχάνει.
1680: Επαναστατεί η Πελοπόννησος, περνά για 7 χρόνια στα χέρια των Ενετών και για τα υπόλοιπα 18 μένει ελεύθερη. Το 1715 υποδουλώνεται και πάλι στους Τούρκους.
1691: Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, ο Μεγάλος Πέτρος της Ρωσίας στέλλει προκηρύξεις προς τους Έλληνες, παρουσιαζόμενος ως βοηθός και λυτρωτής του Γένους των Ελλήνων. ΟΙ υποσχέσεις αυτές δεν είχαν κανένα απολύτως αντίκρισμα.
1762: Στη Ρωσία γίνεται Αυτοκράτειρα η Αικατερίνη η Β΄, η επονομαζόμενη Μεγάλη. Ρωσία και Αυστρία τότε είχαν συλλάβει ένα σχέδιο, το «Ελληνικό Σχέδιο», που προέβλεπε διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αναβίωση της Βυζαντινής. Η ιδέα αυτή ναυάγησε, γιατί βρήκε αντιδράσεις από τους Γάλλους που είχαν συνάψει Γαλλο-Οθωμανική συμμαχία και την Αγγλία που φοβόταν την ανατροπή των ισορροπιών στον ευρωπαϊκό χώρο. Το σχέδιο αυτό επανήλθε στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου ως «Μεγάλη Ιδέα».
1768-1774: Εξαετής Ρωσοτουρκικός Πόλεμος.
ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
1770: Καταπλέει στο Αιγαίο ο Ρωσικός στόλος υπό τους Αλέξιο και Θεόδωρο Ορλώφ. Έχουμε τα γνωστά «ΟΡΛΩΦΙΚΑ». Ξαναζωντανεύει το όνειρο των Ελλήνων για ελευθερία. Επαναστατούν: Μέρος της Πελοποννήσου, η Στερεά Ελλάδα και τα Χανιά υπό τον Γιάννη Δασκαλογιάννη. Η επανάσταση απέτυχε, οι πρωταίτιοι αλλά και όλος σχεδόν ο πληθυσμός της Πελοποννήσου κατεσφάγη ή εξανδραποδίστηκε από 15.000 μισθοφόρους Αλβανούς. Ο Δασκαλογιάννης γδάρτηκε ζωντανός από τους Τούρκους της Κρήτης και οι σύντροφοί του θανατώθηκαν αγρίως. Άλλη μια αποτυχία, άλλη μια απογοήτευση.
Ιούλιος του 1770: Ο τουρκικός στόλος ηττάται από το Ρωσικό Ναυτικό στον Τσεσμέ (26 Ιουνίου 1770). Απόρροια αυτής της νίκης των Ρώσων ήταν η ευεργετική για μας αργότερα συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (βουλγαρικό χωριό), που έδωσε το δικαίωμα στη Ρωσία να προστατεύει τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Τουρκίας και τα πλοία της να ταξιδεύουν στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο ελεύθερα. Έτσι ελευθερώθηκε η ναυσιπλοΐα και οι νησιώτες ένιωθαν περισσότερο ασφαλείς. Τη συμφωνία αυτή αξιοποίησαν πολλοί Έλληνες καραβοκύρηδες και ταξίδευαν ανεμπόδιστα, φέροντας στον ιστό των πλοίων τους τη ρωσική σημαία.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πολεμική δράση στο Αιγαίο του Λάμπρου Κατσώνη, του Έλληνα (από τη Λιβαδειά) συνταγματάρχη του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού, με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του. Στην αρχή επιχειρούσε στο όνομα της Ρωσίας, υπό την καθοδήγηση και προστασία της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Β΄. Μετά τη συνθηκολόγηση, όμως, Ρώσων και Τούρκων (Ιάσιο 1792) ο Λάμπρος Κατσώνης αυτονομήθηκε κι επιχειρούσε ως Έλληνας επαναστάτης. Στο τέλος απέτυχε κι αυτός και επέστρεψε στη Ρωσία. Έτσι διαψεύστηκαν οριστικά οι ελπίδες του Γένους για ρωσική βοήθεια.
Χάρη στη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ( 21 Ιουλίου 1774) και την αξιοποίησή της από τους υπόδουλους χριστιανούς νησιώτες -και κατά συνέπεια και από τους Καλυμνίους- πολλοί μετανάστευσαν στη Ρωσία για να δραστηριοποιηθούν εκεί, προκειμένου να βελτιώσουν τη ζωή τη δική τους αλλά και τη ζωή των συγγενών τους. Αξίζει να σημειώσουμε ακόμη ότι τέτοια ήταν η επιρροή των Ρώσων στο Αιγαίο μετά την παραπάνω συνθήκη, που υποχρέωσαν την εκκλησία των Κυκλάδων και των Σποράδων να υπογράψει υποταγή με το ποίμνιό της στις Ρωσικές Αρχές. Έτσι διατάχτηκαν οι Αρχιερείς (μητροπολίτες) να συνεδριάσουν στην Πάρο και να επισημοποιήσουν την υποταγή τους. Η Πάτμος, η Λέρος και η Κάλυμνος έστειλαν αντιπροσώπους για τον ίδιο σκοπό.
Είναι, εξίσου, ενδιαφέρον να υπογραμμίσουμε ότι ο Ρωσικός στόλος την περίοδο εκείνη έπαιρνε ναύτες από τα νησιά. Τα πληρώματα αυτά εκπαιδεύονταν, γίνονταν έμπειρα κι ετοιμοπόλεμα. Αυτά πρωταγωνίστησαν αργότερα κατά τους πολέμους εναντίον του Μ. Ναπολέοντα και στη συνέχεια στις θαλάσσιες επιχειρήσεις στο Αιγαίο κατά τον πολύχρονο Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Έτσι εξελίχτηκαν τα νησιά «τροφοδότες» πληρωμάτων σε αξιοσημείωτες και υπολογίσιμες ναυτικές δυνάμεις. Αυτά τα νησιά ήταν: Η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος, το Καστελλόριζο κλπ.
Αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων από το Αιγαίο, το 1792, που υπογράφηκε Ρωσοτουρκική Συμφωνία ειρήνης –είχε προηγηθεί ο Β΄ Ρωσοτουρκικός Πόλεμος 1787-1792, μέλη της τουρκικής κυβέρνησης (Διβάνι) πρότειναν τη γενική σφαγή των Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας. Όλοι συμφώνησαν εκτός από τον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζάερλη, ο οποίος κατόρθωσε τελικά να τους επιβάλει την άποψή του με το ακαταμάχητο επιχείρημα: « Εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;»
Η ΚΑΛΥΜΝΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Οι Καλύμνιοι αρχίζουν από τα τέλη του 17ου αιώνα δειλά- δειλά να βγαίνουν από το Μεγάλο Κάστρο του χωριού και να χτίζουν τις πρώτες τους κατοικίες έξω απ΄αυτό. Από το 1750 ξεθαρρεύουν και βγαίνουν άφοβα, πλέον, δεδομένου ότι η πειρατεία είχε υποχωρήσει. Σ΄αυτό βοήθησε και η κάθοδος των Ρώσων στο Αιγαίο, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, γιατί διαμορφώθηκε ένα κλίμα ασφάλειας κι ανακούφισης των νησιωτών. Αυτό ήταν, κυρίως, που άναψε το πράσινο φως για την καθολική έξοδο από το Κάστρο. Έτσι άρχισαν να χτίζουν στην …ποδιά του Κάστρου, το Γιακχά, τα Θένια, τα Τσίκουδα στο Φρούι (φρύδι), την Κοκαλαριά τις πρώτες τους κατοικίες. Η σταδιακή αυτή έξοδος κράτησε ενάμιση αιώνα περίπου.
Όπως μαρτυρεί ο Κάρολος Φλέγελ (Λιθουανός περιηγητής, λάτρης της Καλύμνου που αγωνίστηκε για την κατάργηση του Μινώταυρου εκείνης της εποχής, του σκαφάνδρου, που ήταν η αιτία να μαυροφορέσει το νησί), «[…] οι Καλύμνιοι του 18ου αι. καταστρέφουν κατά ραγδαίο τρόπο τα σπίτια του Κάστρου και κατεβάζουν τις πέτρες για να χτίσουν τα νέα σπίτια της Χώρας».
Το 1794 έγιναν τα εγκαίνια του πρώτου Μητροπολιτικού Ναού της Καλύμνου, της τρίκλιτης Παναγίας Κεχαριτωμένης, με το σκαλιστό κι επιχρυσωμένο τέμπλο της. Ως βασικά υλικά για την ανοικοδόμησή της χρησιμοποιήθηκαν τα μάρμαρα από το γειτονικό ναό του θεού Απόλλωνα (κίονες, μάρμαρα δαπέδου κλπ.).
Τα χρόνια αυτά, μέχρι και το 1821, κύλησαν ήρεμα, ειρηνικά. Ο βιοπορισμός των Καλυμνίων στηριζόταν στη θάλασσα –σφουγγαροσύνη και αλιεία- καθώς και στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Δεκάδες χιλιάδες ήταν οι ελιές σε Βαθύ, Πεζώντα, Αργινώντα, κοιλάδα του Πανόρμου, Πόθια, και Άργος. Πολλά τα ελαιοτριβεία για ευνόητους λόγους. Τρία λειτουργούσαν μόνο στο χωριό. Χιλιάδες οι συκιές, οι αμυγδαλιές, τα κλήματα. Παντού σπορές, ιδίως κριθαριού και σιταριού στα υψώματα και στα γύρω μικρά νησιά, Ψέριμο, Τέλεντο, Γαδουρονήσι, Νερά, οργωμένα όλα με το ησιόδειο άροτρο και το δικέλλι. Οι καραβοκύρηδες ήταν ελάχιστοι, δεδομένου ότι το νησί δε διέθετε ασφαλές λιμάνι, κεφάλαια αλλά και επιχειρηματικό πνεύμα. Μέσα σ΄αυτό το κοινωνικό σκηνικό κτίστηκε το Χωριό ή Χώρα ή το «Έξω», στην ακτίνα που απλώνεται μέχρι και σήμερα.
Βασικό επάγγελμα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν αυτό του σφουγγαρά. Η παράδοση μαρτυρεί, ότι μόνο το πρώτο έτος της Επαναστάσεως, το 1821, δεν πήγαν οι Καλύμνιοι στο «βούτθος». Τα πρώτα χρόνια, τα μικρά σφουγγαράδικα ψάρευαν μέσα στα Δωδεκάνησα και στην κουστέρα της αντικρινής Ανατολής, το πολύ ως τον Μαρμαρά. Από το 1840 αλάργευαν μέχρι τα Μπογάζια και την Καραμανιά. Στα ταξίδια της Μπαρμπαριάς και της Τρίπολης βάζανε τις βάρκες τους και τα μικρά γυαλάδικά τους σε άλλα μεγαλύτερα καράβια (μπρατσέρες και σκούνες) από γειτονικά νησιά και τα μετέφεραν στους τόπους δουλειάς.
Το νησί στη διοικητική και πολιτική του οργάνωση πορευόταν ομαλά, έτσι όπως πορεύονταν όλες οι ελληνικές κοινότητες. Οι πρόκριτοι συνεργάζονταν αρμονικά με την εκκλησία και τον τοπικό επίσκοπο. Αυτοί αποτελούσαν την εξουσία και την πολιτική έκφραση της κοινωνίας. Η εκκλησία της Καλύμνου υπαγόταν –όπως και σήμερα- στον επίσκοπο Λέρου-Καλύμνου. Οι σχέσεις του επισκόπου/μητροπολίτη με τους Καλύμνιους ήταν, ως επί το πλείστον, προβληματικές. Αντίθετα, οι ιερείς έχαιραν μεγάλης εκτίμησης, σεβασμού και αγάπης από το λαό. Ο κλήρος ήταν το στήριγμα του κόσμου σε όλους τους τομείς της ζωής, ιδίως στα εθνικά θέματα.
Έτσι, προσανατολισμένοι και δρομολογημένοι οι πρόγονοί μας σ΄ αυτά τα βασικά επαγγέλματα δε στράφηκαν στον εμποροναυτιλιακό κλάδο, όπως έγινε με την Ύδρα, τα Ψαρά, τις Σπέτσες κλπ., με αποτέλεσμα, όταν σήμανε η επανάσταση του ΄21, να μη διαθέτει το νησί εμπορικό στόλο, τον οποίο θα μπορούσε να μετατρέψει την κρίσιμη ώρα σε πολεμικό.
Σημαντική παράμετρος, αναμφίβολα, σ΄αυτή τη σύντομη προσέγγιση των γεγονότων αποτελεί και το δεδομένο της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού του νησιού, που είναι η ακόλουθη:
1821. Πληθυσμός: 5.000 κάτοικοι
1851. Πληθυσμός: 9.500 κάτοικοι (περίπου διπλασιασμός)
1895. Πληθυσμός: 14.000 κάτοικοι (9.000 μένουν στην Πόθια και 5.000 στη Χώρα).
Αρχές του 20ού αιώνα 25.000 κάτοικοι.
Είναι απαραίτητο, ακόμη, να φωτίσουμε καλύτερα αυτά τα πενήντα χρόνια πριν την Επανάσταση ( και στη μεγάλη εικόνα και στη μικρή), για να μπορούμε να ερμηνεύουμε καλύτερα τα γεγονότα που ακολούθησαν στο δικό μας το νησί.
Γεγονός είναι, λοιπόν, ότι η περίοδος εκείνη, προ της Ελληνικής Επαναστάσεως, ήταν και για την Ευρώπη και για τη Μεσόγειο περίοδος ταραχών, στάσεων, ακαταστασίας, πειρατείας κλπ. Τον αντίκτυπο εκείνων των γεγονότων τον συναντάμε και στα ναυτικά μας νησιά: Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά. Οι νησιώτες βρίσκονταν σε αναβρασμό, λόγω των καταπιεστικών μέτρων φορολογίας. Έτσι γίνονταν τακτικά στάσεις των λαϊκών ναυτικών τάξεων που υποχρέωναν τους προκρίτους σε λήψη έκτακτων μέτρων για την επιβολή της τάξεως. Οι πρόκριτοι, κάτω απ’ αυτές τις πιεστικές συνθήκες ενίσχυαν, τροποποιούσαν, δηλαδή, τα μέτρα καταστολής, διορίζοντας αστυνομικό διοικητή (ζαμπίτη) και σε περιπτώσεις μεγάλων εκτροπών η κάθε πιεζόμενη τοπική Αρχή προέβαινε σ΄αυτές τις αλλαγές της τοπικής νομοθεσίας, κάνοντας χρήση του κύρους του Καπετάν Πασά, του Υπουργού του Ναυτικού της Τουρκίας.
ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ» ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΜΝΟ
Στην Κάλυμνο, μας λέει ο Γιάννης Ζερβός δεν παρουσιάστηκε κάποια αταξία ή ανωμαλία. Όμως, ως προληπτικό μέτρο που το επέβαλαν «οι καιροί», «τα σεφέρια» προέκυψε η ανάγκη να ενισχυθεί, να ενδυναμωθεί η Αρχή του Κοινού, το Συμβούλιο, δηλαδή, των Προεστών, των Δημογερόντων. Αντίθετα ο Ιπποκράτης Φραγκόπουλος υποστηρίζει ότι οι Καλύμνιοι σπογγέμποροι που ταξίδευαν στην Ευρώπη κι είχαν γνωρίσει τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης (1789) αμφισβητούσαν σθεναρά την εξουσία των παλαιών αρχόντων και ήθελαν να διεκδικήσουν μια καλύτερη θέση στη ζωή του τόπου τους.
Για το σκοπό αυτό, λοιπόν, πραγματοποιήθηκε Γενική Συνέλευση, με αθρόα συμμετοχή, για την προώθηση αυτής της …καινοτομίας. Υπάρχει, μάλιστα, και το Πρακτικό αυτής της συνεδριάσεως με ημερομηνία 20 Μαρτίου του 1807, στο οποίο διασώζεται μια άκρως σημαντική Απόφαση, προς επίρρωση αυτών που προαναφέρθηκαν. Το Πρακτικό αυτό λέει επί λέξει:
«Την σήμερον δια του παρόντος ημών κοινού και εσφραγισμένου γράμματος φανερώνομεν ημείς άπαντες οι εν τη Νήσω Καλύμνω προεστώτες, οικοκυροί, ιερωμένοι και λαϊκοί, μικροί τε και μεγάλοι, ότι με το να ακολουθούν κατά το παρόν πολέμοι και ακαταστασίες εξ αιτίας των σεφερίων, ηύραμεν εύλογον το πώς να διωρίσωμεν και άλλους οικοκυρούς, όποιους εύρομεν εύλογον εις το να στέκουν και να παραστέκουν μαζί με τον ζαμπίτην μας και με τους προεστούς και εις κάθε διαφένδευσιν και αιτίαν τόσον του νησιού μας όσον και όλου του κοινού λαού. Λοιπόν κατά πώς εμαζώχθημεν όλοι μας, μικροί και μεγάλοι και ο κοινός λαός, ηύραμεν εύλογον όλοι μας με μίαν καλήν γνώμην και ψήφον ολονών μας, διορίζομεν το μεν πρώτον τον Π΄΄ Γεώργιον Σφουγγαρέλην και επίτροπον του Αρχιερέως-2ον τον Παπά Κουκιαΐνην- 3ον τον Παπά Νικόλαον Καλαβρόν και 4ον τον Διάκον-Γερμανόν- 5ον τον Ιω. Χατζή Θεοδωρήν – 6ον τον Παπα –Γεώργιον Τσακνήν – 7ον τον Χατζή-Ιω. Ψαράν 8ον τον Διάκον Γιαλλάφον -9ον τον Διάκον Μαζάρην-10ον τον Χατζή-Ιω. Βούρον 11ον τον Χατζή Ιω. Βενετούλη 12ον τον Χατζή Δρόσον Μαστροσακελλάρη, τους οποίους αυτούς δώδεκα διορίζομεν να παραστέκουν δια κάθε υπόθεσιν. Υποσχόμεθα όμως όλος ο κοινός λαός, ότι, ει μεν τους ακολουθήσει καμμία πείραξις ή ζημία ή παραπόνεσις από κανένα μέρος δια καμμιάν υπόθεσιν του κοινού, εξόχως αν τους ακολουθήση καμμιά ζημιά δια ιδικόν τως ιντερέσον να μην αποκρίνεται το κοινόν. Υποσχόμεθα προς τούτοις και ημείς ο κοινός λαός εις αυτούς τους δώδεκα, οπού εδιορίσαμεν πώς να μην ημπορή κανείς από ημάς να εναντιωθή, ούτε μικρός, ούτε μεγάλος, εις εκείνο, όπου ήθελαν εύρη εύλογον κάθε υποθέσεως. Ει δε και ήθελε σηκωθή τινάς και εναντιωθή, να έχομεν να τον παραδώσωμεν όλοι μας εις τον ζαμπίτην και εις τους προεστούς και εις τους δώδεκα. Επί τούτω λοιπόν εκάμαμεν και το παρόν κοινόν μας γράμμα, επισφραγισμένον με την σφραγίδα της κοινότητος της χώρας εις βεβαιότητα και καταστρώθη εις το παγκάρι της Εκκλησίας μας Χαριτωμένης Π.».
Το έγγραφο αυτό φέρει στο τέλος 135 υπογραφές.
ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ-ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ-ΤΟΠΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Φτάνουμε στα χρόνια της συστάσεως της Φιλικής Εταιρείας, το 1814 στην Οδησσό. Τα Δωδεκάνησα είχαν άμεση σχέση, αφού ο ένας από τους τρεις πρωτεργάτες της, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ήταν Πάτμιος. Πάτμιος, επίσης, ήταν και ο Δημήτριος Θέμελης, φλογερός πατριώτης, Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας. Φυσικό ήταν να αποσταλεί στα Δωδεκάνησα ως Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας ο Δωδεκανήσιος Δ. Θέμελης.
Από το Ισμαήλ και με ημερομηνία 8 Οκτωβρίου του 1820, ο πρίγκιπας και στρατηγός Αλέξανδρος Υψηλάντης με το αξίωμα του αρχηγού της Ελληνικής Επαναστάσεως, που είχε λάβει από τη Φιλική Εταιρεία, στέλλει επιστολή στους κατά τόπους αρχιερείς, άρχοντες και προύχοντες του Γένους με τον Πάτμιο φιλικό Δημήτριο Θέμελη. Μεταξύ άλλων γράφει:
«[…] Τώρα όλοι, κοινώς μικροί και μεγάλοι, συναισθάνονται την βαρείαν ατιμίαν του να υποφέρουν εις το εξής τον καταδυναστεύοντα ζυγόν της τυραννίας… Όλων αι καρδίαι καταφλέγονται από τον προς την Πατρίδα Ιερόν Έρωτα. […] θέλετε και τώρα μεταχειρισθή όλους τους δυνατούς τρόπους, δια να οδηγήσετε φρονίμως τον διακαή ζήλον του ποιμνίου σας, και να διοικήσετε καλώς τα κινήματά των. […] Στέλλω δε προς υμάς τον κύριον Δημήτριον Θέμελην, άνδρα φιλογενέστατον, ενάρετον, και δια τον μεγάλον πατριωτισμόν του γνωστόν και εις εμέ και εις ανωτέρους άλλους, όστις είναι προσταγμένος να σας ειπή τους σκοπούς μου, και να οδηγήση έκαστον εις όσα παρ΄αυτού ζητεί σήμερον η Πατρίς». Και κλείνει με τα προφητικά λόγια: «[…] Έχετε πάντοτε προ οφθαλμών, ότι ποτέ ξένος δεν βοηθεί ξένον χωρίς μεγαλώτατα κέρδη. Το αίμα, το οποίον θέλουν χύσει οι ξένοι δι΄ημάς, θέλομεν το πληρώσει ακριβώτατα και ουαί εις την Ελλάδα! όταν συστηματική δεσποτεία ενθρονισθή εις τα σπλάχνα της. Όταν όμως μόνοι μας αποσείσωμεν τον ζυγόν της τυραννίας, τότε της Ευρώπης η πολιτική θέλει βιάσει όλας τας ισχυράς Δυνάμεις να κλείσωσιν ημάς συμμαχίας και επιμαχίας αδιαλύτους».
ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ
Στη γειτονική Πάτμο, πρώτος ο καταγόμενος απ΄αυτήν Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος Β΄ Παγκώστας, που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το 1820, ύψωσε τη σημαία της Επαναστάσεως στην πλατεία της «Αγίας Λεσβίας» της Χώρας, την 12η Απριλίου του 1821 μαζί με άλλους ντόπιους φιλικούς και σύσσωμο τον πατμιακό λαό. Τελέστηκε δοξολογία και στο τέλος ο Πατριάρχης, ως τίμιος αγωνιστής εκφώνησε τον Πανηγυρικό με τη ρητορική δεινότητα που τον διέκρινε, η αρχή του οποίου ήταν η εξής:
«Ω! και τις να μοι έδιδε σήμερον του περιφήμου εκείνου Δημοσθένους την έκφρασιν…».
Στις 27 Απριλίου του 1821 ο Πάτμιος Πατριάρχης Αλεξανδρείας απέστειλε επιστολή στον Επίσκοπο Λέρνης (Λέρου –Καλύμνου) Ιερεμία Πατελλάκη ( Καλύμνιο στην καταγωγή), με την οποία τον παροτρύνει να σταθεί στο πλευρό των επαναστατών της δικής του Περιφέρειας. Είναι μια δισέλιδη επιστολή, η οποία καταλήγει ως εξής: « […] πολεμήσατε τους τρισβάρβαρους, τους ασπλάχνους και αθέους ημών τυράννους, αν θέλετε να φανήτε άξιοι των παλαιών Ελλήνων απόγονοι, αν θέλετε να γίνη το όνομά σας καθώς εκείνων, αθάνατον εις τους αιώνας των αιώνων. Φανείτε υπερασπισταί της Ιεράς ημών Πίστεως, Θρησκείας και της Πατρίδος. Ταύτα εν τοσούτω πατρικώς. Η δε του Θεού χάρις και το άπειρον έλεος συν τη ευχή και ευλογία της ημών Μετριότητος είη μετά πάντων ημών. Αμήν».
Αξίζει να πούμε για τον Θεόφιλο Παγκώστα ότι ήταν αυτός που κοινώνησε τα πληρώματα των πλοίων που πέρασαν από την Πάτμο λίγο πριν τη Ναυμαχία του Γέροντα. Το Άγιο Δισκοπότηρο αυτής της Θείας Μετάληψης βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Μονής του Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο.
ΑΦΙΞΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΜΝΟ
Μέσα στον ίδιο μήνα, τον Απρίλιο, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη ενός Αποστόλου της Φιλικής Εταιρείας στην Κάλυμνο, που, όπως αναφέρεται στις διαθέσιμες ιστορικές πηγές, ήταν ο Ευάγγελος Μαντζαράκης. Δεν ήρθε ο Δημήτριος Θέμελης, γιατί βρισκόταν τις ημέρες εκείνες στην Ύδρα. Αντιγράφομε από το Χρονικό του Γεωργίου Καραβοκυρού τα ακόλουθα:
« Εις τα 1821, μήνα Απρίλιον, φωνή μεγάλη μέσα εις την πόλιν ημών και θόρυβος εγένετο και πανταχόθεν ηκούετο η φωνή: «Επανάστασις-επανάστασις…» Πάντες εζήτουν να εύρουν όπλα και άλλα πολεμοφόδια, ανήρτησαν δε σημαίαν ελευθερίας έχουσαν όφιν ζητούντα να καταβροχθίση γλαύκα, ήτις ήτο το σύμβολον της Ελλάδος, ο δε όφις του τρομερού Άρχοντος.
Ημέραν δε τινα -Κυριακήν- ξένος τις με εξωφόρι από πάπλωμα παρδαλόν αναβαίνει έξωθεν της Παναγίας, επάνω εις ένα δώμα οικίσκου τινός του Θεολόγου και γεγονυία τη φωνή λέγει: «Αδελφοί, επανάστασις εσηκώθη, να προετοιμασθήτε, διότι όλον το Ελληνικόν έθνος έλαβε τα όπλα κατά του τυράννου και ζητεί την ελευθερίαν του».
Ούτος ήτο Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας, επίτηδες απεσταλμένος.
«Είμεθα-εξακολούθησε να λέγει- τόσον εφωδιασμένοι και βέβαιοι, καθότι ο Πρίγκηψ Υψηλάντης εστρατολόγησεν εκ Ρωσίας, παραλαβών πάντας τους υπέρ της ελευθερίας και κατεβαίνει προς το μέρος των Ηγεμονιών, συνεννοημένος και με τον Μπέη-Γιώργη, Υδραίον, όστις ήτο Καπετάν Πασάς υπό την διεύθυνσιν του οποίου ήτο ο στόλος ο Οθωμανικός. Και ακόμη εντός της Κωνσταντινουπόλεως είναι έτοιμοι να δράξωσι τα όπλα κατά της Κυβερνήσεως και όλον το Έθνος σύσσωμον σείεται και κλυδωνίζεται δια το κίνημα τούτο και φωνάζει: «Ελευθερία ή θάνατος». Ώστε και υμείς πρέπει να είσθε έτοιμοι να αγωνισθήτε τον υπέρ πατρίδος αγώνα…κλπ.».
Όταν άκουσαν οι Καλύμνιοι τον …ιδιαίτερο από κάθε πλευρά (ακόμη και από την περιβολή του) αυτό επισκέπτη, τον φλογερό πατριώτη, πραγματοποίησαν Συνέλευση. Εκλέχτηκαν οπλαρχηγοί για να περιπολούν, καθένας μαζί με την ομάδα του για την προφύλαξη της πόλεως (της Χώρας) του νησιού. Όρισαν συμπληρωματικά δύο σκοπιές με 5 πολίτες. Οι δυο να μένουν στο Μυροβίγλι, και οι υπόλοιποι τρεις στον Προφήτη Ηλία.
Να σημειώσουμε, επίσης, ότι προ του ερχομού και του κηρύγματος του Αποστόλου της Φ. Ε., όπως λέει το ΧΡΟΝΙΚΟ, είχε υψωθεί σημαία συμβολική της Επαναστάσεως. Ήταν η σημαία του φιδιού και της γλαύκας. Αναφέρεται, επιπροσθέτως, ότι έγιναν λιτανείες υπέρ του Ιερού Λόχου, στις οποίες επικρατούσε επαναστατικός ενθουσιασμός, με τη νεολαία ακράτητη και παραληρούσα.
Στις 8 Μαΐου του 1821 απαντάει ο Επίσκοπος Λέρνης Ιερεμίας στους Εφόρους της Πάτμου. Ανάμεσα στα άλλα τούς γράφει:
« […] Είδομεν δε να μας γράφετε προσέτι εις το να είμεθα προσεκτικοί και να ανδριωθώμεν κατά των τυράννων μας. Και κατά τούτο να μην αμφιβάλλετε ότι τα παλληκάρια της πατρίδος μας τα έχομεν τόσον ενθουσιασμένα όπου βέβαια αν είχαν δύναμιν, έπρεπε να εκτελέσουν θαύματα. Η αδυναμία όμως άλλη δεν είναι ειμή μόνον πλοίων και ζαχιρέδων (πολεμοφοδίων)».
Στις 14 Μαΐου 1821 απαντούν οι Προεστοί της Πάτμου. Στέλλουν, παράλληλα, ως ταχυδρόμο τους τον Εμμανουήλ Μαθιουδάκη, «άνθρωπο φιλογενή και φιλοδίκαιον», ο οποίος, πέρα από το γράμμα που κομίζει, θα έχει και δια ζώσης συνομιλίες με τους Καλύμνιους προκρίτους. Το γράμμα αυτό διαπνέεται από ποικίλα συναισθήματα χαράς, συγκινήσεως και πατριωτισμού. Αναφέρει ενδεικτικά κάπου κατά λέξει: «[…] Μεγίστην χαράν αισθάνθημεν βλέποντες τα γενναία και φλογενή φρονήματά σας και τον ενθουσιασμόν, όπου λέτε ότι κυριεύει τας ψυχάς των καλών Γραικών Καλυμνίων υπέρ του κοινού καλού. Όντας πρέπον να φροντίσωσι και να πράττωσιν όλοι οι φιλόκαλοι και τίμιοι φιλογενείς…».
Την επιστολή υπογράφουν οι Έφοροι της Πάτμου: Αριστείδης Γεωργιάδης και Γεώργιος Παγκώστας.
Ο ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ
Μέσα σε ΄κείνο το πρωτόγνωρο επαναστατικό κλίμα οι κάτοικοι της Καλύμνου διχάστηκαν, χωρίστηκαν σε δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, σε δύο στρατόπεδα:
α. Στη συντηρητική μερίδα που θεωρούσε πρόωρη την ύψωση της σημαίας της επαναστάσεως με πολεμικές δράσεις, δεδομένου ότι λίγα μίλια παραπέρα, στα Μικρασιατικά παράλια, περιέπλεε ο Τουρκικός Στόλος, ναυλοχούσε στην Αλικαρνασσό, ενώ, απέναντι, στην Κω, στρατωνίζονταν υπολογίσιμες στρατιωτικές δυνάμεις. Η Κάλυμνος δε διέθετε, όπως προείπαμε μεγάλα εμπορικά πλοία που θα μπορούσαν να μετατραπούν σε πολεμικά και να προστατέψουν το νησί.
β. Στη μερίδα την παράτολμη, την ενθουσιώδη, που προσπαθούσε να σύρει τον περισσότερο κόσμο σε εξέγερση. Της μερίδας αυτής ηγείτο ο Μιχάλης Ρεΐσης. Ο απλός λαός ήθελε να μιμηθεί την Πάτμο, που ήταν το Επαναστατικό Κέντρο της Βόρειας Δωδεκανήσου αλλά και τα άλλα νησιά. Εξαιτίας αυτού του έντονου διχασμού σημειώθηκαν τρεις φόνοι ( Μαραγκός, Πηγούνιας και Καστής). Και οι τρεις από τη μερίδα του Ρεΐση. Φοβισμένοι μετά τους φόνους οι δράστες κλείστηκαν στο Κάστρο. Αργότερα, η οικογένεια του Μιχάλη Ρεΐση αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί για ευνόητους λόγους στην Αμοργό και από κει στη Νάξο. Αυτά συνέβησαν το καλοκαίρι του 1821.
Σίγουρα ο Δημήτριος Θέμελης ενημερώθηκε για το κλίμα διχασμού που επικρατούσε στην Κάλυμνο. Γι΄αυτό προσπαθούσε να πετύχει ομοψυχία. Και για να ενισχυθεί η προσπάθειά του αυτή επιστρατεύτηκε και ο αδερφός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο πρίγκιπας Δημήτριος Υψηλάντης, που βρισκόταν στην Ύδρα κι έστειλε στους Καλύμνιους επιστολή για να τους ευαισθητοποιήσει, να τους κινητοποιήσει, να τους φιλοτιμήσει. Αυτό έγινε στις 17 Ιουνίου 1821. Μ’ αυτήν την επιστολή ο Δημήτριος Υψηλάντης γνωστοποιεί στους Καλύμνιους ότι διορίζει τον Δημήτριο Θέμελη ως πληρεξούσιο, για να επισκεφτεί τα νησιά : Πάτμο, Σάμο, Λέρο, Κάλυμνο, Αστυπάλαια, Νίσυρο, Σύμη και Κάσο. Για το σκοπό αυτό εντέλλονται «οι προύχοντες και απαξάπαντες οι κάτοικοι εκάστης νήσου να δώσωσι την απαιτουμένην πίστιν και ευπείθειαν εις τους περί συστάσεως εφοριών λόγους». Ο Δημήτριος Θέμελης επισκέφτηκε τα περισσότερα από τα παραπάνω νησιά εκτός της Καλύμνου. Τα μηνύματα που λάμβανε από το νησί της Καλύμνου ήταν πολύ δυσάρεστα.
Με άλλη επιστολή του ο Δημήτριος Υψηλάντης από την Αίγινα και με ημερομηνία 18 Ιουνίου 1821 διατάζει τους προεστούς της Καλύμνου να στείλουν βουτηχτάδες στον όρμο της Ερεσού της Μυτιλήνης, για να βγάλουν από βυθισμένο τούρκικο καράβι κανόνια, μολύβι, μπάλες και άλλα πολεμικά είδη για τις ανάγκες του αγώνα και να τα διαφυλάξουν μέχρι να περάσει από την Κάλυμνο ο Δημήτριος Θέμελης. Να θυμίσουμε ότι το τούρκικο πολεμικό είχε πυρποληθεί από τον Δημήτριο Παπανικολή, στην πρώτη ναυμαχία του αγώνα, που έγινε στις 27 Μαΐου του 1821 στην Ερεσό της Μυτιλήνης, με Ναύαρχο του στόλου μας τον Ιάκωβο Τομπάζη.
ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΤΑΙΩΘΕΙ ΚΑΘΕ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ
Στις 22 Μαΐου 1821 και μέσα σε συνθήκες πόλωσης και ακραίου διχασμού πραγματοποιείται Γενική Συνέλευση, …παρωδία Συνέλευσης, αφού την Απόφασή της υπογράφουν μόνο 25 συμμετέχοντες. Η απόφαση αυτής της «ιστορικής Συνέλευσης» διασώζεται σε επίσημο έγγραφο και αναφέρει τα ακόλουθα:
«Ημείς άπαντες οι εν τη ημετέρα Νήσω Καλύμνω, ιερωμένοι και λαϊκοί, οικοκυροί, μικροί τε και μεγάλοι την σήμερον με το παρόν ημών κοινόν ενυπόγραφον, φανερώνομεν, όλοι μας με μιαν κοινήν γνώμην και θέλησιν, ότι, επειδή και η περίστασις του καιρού μας εβίασεν τόσον, οπού να μην ημπορώμεν να κάμωμεν αλλέως, αλλά να εξακολουθήσωμεν και ημείς εκείνο το οποίον ηκολούθησαν και όλοι οι λοιποί του γένους μας και υποτάχθημεν εις τας προσταγάς του γένους μας, ου το κράτος είη ανίκητον και θριαμβεύον, το οποίον γένος μας εξαπέστειλεν εξεπίτηδες Απόστολον δια να μας αναγγείλη τας προσταγάς που προστάζοντάς μας δια μέσου της ευγενείας του εις το να συστήσωμεν και ημείς μίαν «Εφορίαν του Γένους» εις την πατρίδα μας, καθώς και οι λοιποί φιλογενείς γείτονές μας έπραξαν. Με τούτο λοιπόν και ημείς όλοι μας με μιαν οικειοθελή γνώμην και θέλησιν ψηφίζομεν δια την αυτήν υπηρεσίαν τα παρόντα άξια υποκείμενα δια την της Εφορίας επίστασιν. Πρώτον μεν τον θεοφιλέστατον και πανιερώτατον Αρχιερέα μας Κύρ- Ιερεμίαν, μετά του Χατζή-Ιω. Βενετούλη και του Ιω. Κασάρα, Χατζή Θέμελιν Παπά-Ιωάννου, Χατζή Αναγνώστην Κουσκούτη, συν τε Χατζή Αναγνώστην –Χ. Θεοδωρή και Αναγνώστην Μιχάλην-Μαντζάρην και διάκον_Γιαλλάφον και εις τα οποία αυτά άξια υποκείμενα δίδομεν όλην μας την καλήν γνώμην, ευπείθειαν και υποταγήν εις όσα αυτή ιερά Εφορία ήθελε μας προστάξει και με χείρας της αυτής Εφορίας πάσαι αι κοιναί υποθέσεις της Πατρίδος μας να εκτελώνται, τόσον έξοδα τε και έσοδα, εις τα οποία έσοδα και έξοδα υποσχόμεθα ημείς όλον το κοινόν να αγροικώνται επάνω εις όλους ημάς, καθώς και όλων σας συνήθεια και ακολουθεί έως τώρα. Υποσχόμεθα δε και ημείς οι άνωθεν ψηφισθέντες Έφοροι οπού να εξακολουθούμεν την επιστασίαν και καλήν διοίκησιν του νησιού μας εν καθαρά συνειδήσει με το κατά Θεόν, χωρίς να πρεντενδάρωμεν δια πληρωμήν του κόπου μας μέχρις ενός οβολού. Επί τούτο λοιπόν εγένετο το παρόν ημών κοινόν ενυπόγραφον γράμμα και επεδόθη εις χείρας της ιδίας Εφορίας εις την της αληθείας βεβαιοτέραν ένδειξιν».
1821 –Μαΐου 22- Κάλυμνος.
Ακολουθούν 25 υπογραφές πολιτών.
Ο ΔΙΠΛΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΗ ΙΕΡΕΜΙΑ ΠΑΤΕΛΛΑΚΗ
Είναι φανερό ότι ο Δεσπότης Ιερεμίας Πατελλάκης συνειδητά …παίζει διπλό παιχνίδι. Από τη μια στέλλει στην Πάτμο επιστολές με περιεχόμενο άκρως επαναστατικό, και κατ’ ουσίαν παραπλανητικό, κι από την άλλη ηγείται της ομάδας των «νουνεχών» (προκρίτων κυρίως) που θεωρούν την επανάσταση πρόωρη. Δεσπότης και πρόκριτοι προσπαθούν να αποτρέψουν το λαό από κινητοποιήσεις με την πειθώ αλλά και με τη βία. Ακολουθούν παρελκυστική πολιτική με σχέδιο. Έτσι παγιδεύουν, εξουδετερώνουν και πνίγουν κάθε επαναστατική κίνηση. Γιατί το κάνουν αυτό; Ή για να μην προκαλέσουν τη μήνι των Τούρκων ή για να μη θέσουν σε κίνδυνο τη δική τους εδραιωμένη καλοπέραση ή από προνοητικότητα και σωφροσύνη. Παράλληλα, για να θολώσουν τα νερά και για να μην κατηγορηθούν για αντεπαναστατική δράση, προβαίνουν σε κινήσεις συμβολικές αλλά και ουσιαστικές ταυτόχρονα.
Δηλαδή: Μόλις ιδρύθηκε η «Εφορία του Γένους», για την οποία μιλήσαμε παραπάνω, άρχισαν εκούσιες συνεισφορές των πολιτών για τον αγώνα. Αυτές αποστέλλονταν από την Αρχή, με δικά της μέσα, στο Γενικό Ταμείο της Εθνικής Κυβερνήσεως. Αυτές οι συνεισφορές των νησιωτών, των Αιγαιοπελαγιτών, προορίζονταν για τις δαπάνες του Ελληνικού Στόλου. Σε επίσημο βιβλίο προϋπολογισμού εσόδων της Ελλάδος της 12ης Απριλίου του 1823, όπου αναγράφονται ποσά από τα νησιά μας, για την Κάλυμνο σημειώνεται ποσό συνεισφοράς 16.000 γροσίων.
Κατά συνέπεια η επανάσταση στραγγαλίστηκε εκ των έσω. Δεν εκδηλώθηκε, δε γενικεύτηκε, δεν ακούστηκε!
Τούρκοι κυβερνητικοί δεν υπήρχαν στην Κάλυμνο, εκτός από τον Αγά που έμενε στο Κάστρο. Αυτός θορυβήθηκε από τις ασυνήθιστες κινητοποιήσεις και φοβισμένος παρέμενε κλειστός μέσα στην Καστροπολιτεία. Στις επίμονες, δε, ερωτήσεις του για τα αίτια αυτής της κινητικότητας, δεχόταν τις παραπλανητικές εξηγήσεις των δικών μας που τον καθησύχαζαν, λέγοντάς του ότι η συγκέντρωση όπλων και πολεμοφοδίων οφειλόταν στην ανάγκη αντιμετώπισης κλεφτών και πειρατών.
Αξίζει να προσθέσουμε ότι πίσω από τη Λαγκάδα, στον οικισμό του Αβελή, ζούσαν λίγες Τουρκικές οικογένειες, που ήταν εκτουρκισθέντες χριστιανοί, η προέλευση των οποίων, κατά πάσα πιθανότητα, ήταν η αντικρινή Ανατολή. Με τον καιρό αυτές οι οικογένειες είχαν ενσωματωθεί στον τοπικό πληθυσμό, συζούσαν αρμονικά και αισθάνονταν Καλύμνιοι. Σιγά σιγά, την ίδια περίοδο, άρχισαν να βαπτίζονται και να αποβάλλουν εξολοκλήρου την εκ καταγωγής τους τουρκική συνείδηση. Γι΄αυτό και δεν παρατηρήθηκε κανένα επεισόδιο εναντίον τους.
Είναι απαραίτητο εδώ να παρουσιάσομε την καθοριστική συμβολή του σώφρονα-κατά τον ιερέα Κλεάνθη Ζερβό- Καλύμνιου Χατζηδιάκου Ιωάννη Χατζηθεοδώρου, που με κίνδυνο της ζωής του φρενάρισε, αναχαίτισε την ορμή των τολμηρών οπαδών του Μιχάλη Ρεΐση. Είναι ένα πρόσωπο που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στα τοπικά γεγονότα της πρώτης χρονιάς. Ο ίδιος, ο Χατζηθεοδώρου, επανέρχεται στο προσκήνιο από την 24η μέχρι την 28η Αυγούστου του 1824. Και να πώς:
Όταν ελλιμενίστηκαν στο νησί, τον Αύγουστο του 1824, οι διψασμένοι για τούρκικο αίμα Έλληνες πεζοναύτες, που ήταν πληρώματα πλοίων, προπομπών αυτών της αρμάδας του Μιαούλη, ζήτησαν να τους παραδοθεί ο τότε Αγάς. Με πρωτοβουλία και ευθύνη του Γιάννη Χατζηθεοδώρου ο Αγάς φυγαδεύτηκε με ασφάλεια μέσω των Βλυχαδιών στην Κω.
Αυτή η πολύ σημαντική λεπτομέρεια διασώθηκε μέσα από τον επικήδειο που εκφωνήθηκε αργότερα γι΄αυτόν-τον Χατζηθεοδώρου-από τον πατέρα Κλεάνθη Ζερβό (1869 ή 1870), ο οποίος επικήδειος αποτελεί μνημείο του πνεύματος εκείνου του καιρού. Θυμίζουμε ότι ήταν η χρονιά (1869) που επιβλήθηκε στην Κάλυμνο βιαίως και με τη στρατιωτική επιδρομή του Αχμέτ Πασά η Καϊμακαμία και καταλύθηκαν τα προνόμια της Μακτού. Η χρονιά που κτίστηκε Τουρκικό Διοικητήριο και τοποθετήθηκε στην Κάλυμνο Τουρκική Αστυνομική Αρχή.
Απ΄αυτόν, λοιπόν, τον επικήδειο επιλέγουμε κάποια αποσπάσματα, που αποτελούν προσωπικές, ασφαλώς, κρίσεις του συντάξαντα, εδράζονται όμως σε ιστορικά γεγονότα, στα οποία είχε πρωτοστατήσει ο κηδευόμενος και εξ αυτού του λόγου έχουν αξία:
« […] τότε επήλθε εις την ψυχήν τινων συμπολιτών μας η ιερά όρεξις εκείνη, να υψώσωσιν ούτοι σημαίαν επαναστατικής δράσεως, επιθυμία καθεαυτήν μεγάλη και αγία, αλλ΄όμως παράλογος και ολεθρία, ήτις εν ακαρεί θα ηδύνατο να ρίψη εις τον αέρα τον βράχον τούτον χωρίς ολότελα να παράσχη μηδέν το καλόν.
Εν τούτοις οι συμπολίται εκείνοι ώρμων εις την πραγματοποίησιν της επιθυμίας των ταύτης, ήτις έμελλε να αφανίσει τον τόπον.
Μόνον ο Χατζή-Διάκος παρέστη τότε και με θάρρος απαράμιλλον αντέστη εις το ολέθριον φρόνημά των, υποδείξας εις οίον έμελλον να ρίψωσι βάραθρον την ασθενή των πατρίδα με το σχέδιόν των τούτο, ενώ κανέν ολοτελώς δεν θα έφερον καλόν, ούτε εις την μεγάλην πατρίδα των. Και συνασπίσας τους τότε οικοκυραίους, επολέμησε με αυτής του της ζωής την θυσίαν, την ιδέαν εκείνην, ην επί τέλους εματαίωσε. Υπεδείκνυε δε και ποιος προσφορώτερος εις αυτούς τρόπος, να συνδράμωσι τους αγωνιζομένους αδερφούς των, προτρέπων αυτούς εις εράνους υπέρ αυτών.
[…]Εν ονόματι της Πατρίδος, λέγει ο Χατζή-Διάκος, ας φονεύσωσι μάλλον ημάς οι αδερφοί μας και να σώσωμεν την πατρίδα, παρά η πατρίς μας όλη να περάσει από το σπαθί του Τούρκου.
Δεν κρέμεται η σωτηρία της Ελλάδος, έλεγεν εις τους αντιλέγοντας φιλελευθέρους νεανίας, εις την ζωήν ενός Τούρκου. Δεν τον παραδίδομεν, διότι εν τη σωτηρία του έγκειται η σωτηρία του τόπου μας. Φονεύσατέ με, δεν αφήνω όμως, ενώ ζω, να γίνει θύμα αθώον η πατρίς μου…».
2ο ΚΑΙ 3ο ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ
Κατά το δεύτερο έτος της Επανάστασης (1822) οι Καλύμνιοι συνεχίζουν να δηλώνουν υποταγή στους Τούρκους για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Εντούτοις, καταβάλλουν, παράλληλα, εισφορές στο Γενικό Ταμείο της Επαναστάσεως. Κατά συνέπεια δέχονταν τους επιτρόπους, τους εφόρους κ.ά. του επαναστατημένου Έθνους. Τον Απρίλιο αυτού του έτους η Κάλυμνος εντάχθηκε διοικητικά στην επαρχία των Σποράδων. Στα 1823 το νησί μας αποτέλεσε τμήμα της Επαρχίας της Πάτμου.
ΞΑΦΝΙΚΑ ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΛΥΜΝΙΟΙ
Και συνεχίζουμε με γεγονότα της μικρής εικόνας. Όταν ερχόντουσαν στο νησί τα νέα για τα κατορθώματα Κασιωτών και Ψαριανών, που με τα πλοία τους συλλάμβαναν φορτηγά πλοία που έπλεαν στο Αιγαίο και τα κούρσευαν, φιλοτιμήθηκαν, ζήλεψαν και οι δικοί μας και έπλεαν στα απέναντι Ασιατικά παράλια κι έπαιρναν, έκλεβαν δηλαδή, ό,τι έβρισκαν: σιτάρι, βόδια, άλογα, μουλάρια, αιγοπρόβατα κλπ. Περί τις 20 μέρες μετέφεραν στάχυα από τον Γέροντα. Όταν έγιναν αντιληπτοί από τους Τούρκους, κατέβηκε από τα Σώκια το τουρκικό ιππικό. Συνέλαβε τον Νικήτα Μανιά που βρέθηκε κάπου μόνος κι εγκαταλελειμμένος. Τον φόνευσαν και μετέφεραν την κεφαλή του σε κοντάρι, επιδεικνύοντάς την στα καλύμνικα πλοία, που ήδη έλυναν κάβους και αναπέταγαν τα ιστία τους.
Κι ένας άλλος Καλύμνιος, Χατζηνικολής στο όνομα, με καράβι που διέθετε η γυναίκα του, θέλησε κι αυτός να μιμηθεί τους υπολοίπους. Σχημάτισε πλήρωμα και βγήκε για κούρσεμα. Κοντά στα Λέβιθα καθήλωσε ένα καράβι φορτηγό που μετέφερε 12.000 τούρκικα κιλά σιτάρι αιγυπτιακό ( ένα τούρκικο κιλό = 2 τενεκέδες). Το φορτίο ήταν αγγλικό. Ο Χατζηνικολής το έφερε στην Κάλυμνο και η τότε Αρχή το μοίρασε στους κατοίκους. Μετά από δέκα μέρες έφθασε στην Κάλυμνο ο γνωστός Άγγλος ναύαρχος Άμιλτων με δύο φρεγάτες, για να ζητήσει την επιστροφή του πλοίου με το φορτίο του.
Με απόφαση συνέλευσης του λαού, οι Αρχές με 15 πολίτες επιβιβάστηκαν στα πλοία του Άμιλτων για να δώσουν εξηγήσεις. Εκεί κρατήθηκαν αιχμάλωτοι, έως ότου ικανοποιηθεί πλήρως η απαίτηση του Άγγλου ναυάρχου, η επιστροφή δηλαδή του φορτίου, ή του αναλογούντος αντιτίμου του. Επειδή ήταν αδύνατο να γίνει αυτό, ζήτησαν οι δικοί μας από τον ναύαρχο να επιτρέψει σε μερικούς να βγουν έξω, προκειμένου να κινητοποιηθούν και να συγκεντρώσουν το ποσό που αντιστοιχούσε στην αξία του σιταριού. Έτσι κι έγινε. Συγκεντρώθηκαν 60.000 γρόσια που παραδόθηκαν στον Άμιλτων. Αυτός, ικανοποιημένος πλήρως, έδωσε ρεγάλο σε κάθε έναν απ΄τους …συλλέκτες μία οκά καλή πυρίτιδα.
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ
Και φθάνουμε στα τέλη Αυγούστου του 1824, στη Ναυμαχία του Γέροντα, τη μεγαλύτερη της Επανάστασης του 1821. Αυτή έγινε ανάμεσα στα Πεζώντα Καλύμνου, στο Γαϊδουρονήσι, τους Αγίους Αποστόλους και στα Τσατάλια της Μ. Ασίας, 28-29 Αυγούστου 1824. Ήταν τόσο κοντά στην Κάλυμνο τα πλοία, ώστε από τον Προφήτη Ηλία, όσοι ανέβηκαν για να παρακολουθήσουν τη σύγκρουση, έβλεπαν το επάνω μέρος των ιστίων. Αυτοί που βρέθηκαν στην κορυφή με σφιγμένη την καρδιά προσεύχονταν διαρκώς για τη νίκη του ελληνικού στόλου. Κορυφαία στιγμή ήταν εκείνη κατά την οποία φάνηκε μαύρος πυκνός καπνός κι ακούστηκε ένας δυνατός κρότος από την πλευρά του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Ήταν η στιγμή της ανατίναξης της φρεγάτας του Τούρκου ναυάρχου από τον Γιώργη Θεοχάρη. Η ανακούφιση και η χαρά των Καλυμνίων παρατηρητών ήταν ανείπωτη.
Πράγματι, σ΄αυτή τη σημαντικότερη ναυμαχία μεταξύ του ελληνικού και του συνασπισμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου, οι Έλληνες κατήγαγαν θριαμβευτική νίκη. Σ΄αυτή έλαβαν μέρος 250 τουρκικά αιγυπτιακά, αλγερινά και τυνησιακά πλοία εναντίον 70 περίπου ελληνικών. Τον ελληνικό στόλο επικουρούσαν πυρπολικά από την Ύδρα και τις Σπέτσες. Του στόλου μας ηγείτο ο Ανδρέας Μιαούλης. Παρόντες σ΄αυτή την ιστορική ναυμαχία ήταν όλοι οι μπαρουτοκαπνισμένοι ναυμάχοι της θάλασσας: Παπανικολής, Ματρόζος, Τομπάζης, Τσαμαδός, Πιπίνος, Σαχτούρης, ο ναύαρχος των Σπετσών Ανδρούτσος, ο Ψαριανός ναύαρχος Αποστόλης, ο Βατικιώτης, ο Κριεζής κλπ. Κατά τη λήξη της ναυμαχίας το ημερολόγιο έγραφε: 29 Αυγούστου του 1824.
Μετά τη λήξη της ναυμαχίας ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος έπλευσε τσακισμένος προς Αλικαρνασσό, ενώ τριάντα πλοία ελληνικά υπό τον θριαμβευτή Ναύαρχο Μιαούλη, κατέπλευσαν στην Κάλυμνο, όπως αναφέρεται στο Ημερολόγιο του Καραβοκυρού.
Όταν έφθασαν τα πλοία στο λιμάνι, έτρεξαν οι Καλύμνιοι έξαλλοι από χαρά να τα υποδεχτούν και για να ευχαριστήσουν τα πληρώματά τους πρόσφεραν βόδια, πρόβατα, όρνιθες και ό,τι άλλο διέθεταν και μπορούσαν. Κι αφού περιποιήθηκαν τα πληρώματα και προμήθευσαν τα πλοία με τα αναγκαία, τα πλοία ετοιμάστηκαν να αποπλεύσουν για να συνεχίσουν τη μεγάλη τους αποστολή. Προφανώς θα έγινε συζήτηση των τοπικών αρχόντων με τον Ναύαρχο Μιαούλη για το τι θα έπρεπε να κάνουν οι Καλύμνιοι στη συνέχεια. Ο Μιαούλης τούς συμβούλεψε σοφά. Μετά τον απόπλου των ελληνικών πλοίων από το νησί, να συσταθεί επιτροπή που θα μεταβεί στην Κω, στην έδρα του Ανώτερου Τούρκου Διοικητή, για να καταθέσει την υποταγή της νήσου Καλύμνου, επειδή, όπως είπε: « […] δεν δυνάμεθα να παρακωλύωμεν μέγιστα άλλα συμφέροντα δια της παρακρατήσεώς μας ενταύθα, όπως τας νήσους φρουρώμεν». Δε μπορούσε, δηλαδή, ο ελληνικός στόλος να εγγυηθεί την προστασία της Καλύμνου.
Κλείνοντας με τη σημασία αυτής της θαλάσσιας τιτανομαχίας θα πρέπει να τονίσουμε ότι εξαιτίας αυτής της νικηφόρας ναυμαχίας και όσων μικροσυμπλοκών ακολούθησαν γύρω από τη Σάμο ματαιώθηκε η αποβίβαση στρατευμάτων στο νησί του Πυθαγόρα και η βέβαιη σφαγή των κατοίκων του. Γιατί αυτό ήταν το σχέδιο του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Η τιμωρία των Σαμιωτών, όπως έγινε με τους Κασιώτες και τους Ψαριανούς.
Η ΕΠΑΝΑΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΤΑΓΗΣ ΤΩΝ ΚΑΛΥΜΝΙΩΝ
ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΤΗΣ ΚΩ
Μετά τον απόπλου του Μιαούλη, λοιπόν, πραγματοποιήθηκε συνέλευση του λαού της Καλύμνου και με απόφασή της εστάλη επιτροπή υπό τον Χατζηθέμελη και κάποιων συγγενών του, ο οποίος είχε καλές σχέσεις με τον εκ Κω χιλίαρχο Σόκτογλου. Όταν έφθασαν στην Κω οι απεσταλμένοι, κατέθεσαν την υποταγή του νησιού στον Τούρκο ανώτατο αξιωματούχο.
Από το 1823 βρισκόταν στην Κάλυμνο κι ο Μιχάλης Ρεΐσης που είχε επιστρέψει από τη Νάξο, στην οποία είχε μεταβεί από την Αμοργό. Επωφελούμενος από τον επαναστατικό ζήλο και τη συσσωρευμένη αγανάκτηση του απλού λαού λόγω των τοπικών γεγονότων, κατάφερε να επιβληθεί και να ανακηρυχθεί Δήμαρχος. Ο επαναστατικός αναβρασμός στις μέρες του έφτασε στο κατακόρυφο. Όταν όμως πληροφορήθηκε τη συμβουλή που είχε δώσει στους Καλύμνιους ο Ανδρέας Μιαούλης λίγο πριν φύγει από το νησί, κατάλαβε ότι δεν ήταν καιρός για μπαϊράκια…
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΙΚΟΝΑ
Ακολουθούν τα γνωστά σε όλους γεγονότα. Αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο εν μέσω εμφυλίου των επαναστατημένων Ελλήνων. Φωτιά και τσεκούρι στον Μοριά, κατάληψη της Τριπολιτσάς από τους Αιγυπτίους τον Ιούνιο του 1825. Στις 10 Απριλίου του 1826 πέφτει κατά τρόπο συγκλονιστικό και η τελευταία ζωντανή εστία της επανάστασης, το Μεσολόγγι.
Ακολουθεί η Συνθήκη του Λονδίνου το 1827 με την οποία παραχωρείται αυτονομία στους Έλληνες. Αργότερα, με άλλη απόφαση μετατρέπεται σε ανεξαρτησία. Ο Σουλτάνος δεν αποδέχεται την απόφαση της Συνθήκης του Λονδίνου. Κατά συνέπεια αυτή επιβάλλεται δια των όπλων από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής εκείνης, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία με τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον Οκτώβρη του 1827.
Την ίδια χρονιά, το 1827, και από 19 Μαρτίου μέχρι 5 Μαΐου είχε πραγματοποιηθεί και η Γ΄ Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας, η οποία εξέλεξε ως πρώτο Κυβερνήτη της αναστημένης Ελλάδας τον Ιωάννη Καποδίστρια για 7 χρόνια.
Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Ο Καποδίστριας έφτασε στο Ναύπλιο στις 18 Ιανουαρίου του 1828 και έτυχε θερμότατης υποδοχής. Έκτοτε αρχίζει ο κυβερνητικός Γολγοθάς του, ο οποίος θα διακοπεί βιαίως με τη δολοφονία του στις 29 Σεπτεμβρίου του 1831 στο Ναύπλιο, στο μέσον περίπου της θητείας του.
Τη χρονιά της αφίξεως του πρώτου κυβερνήτη και συγκεκριμένα στα τέλη του Αυγούστου του 1828, όταν αρχίζει η οργάνωση του πρώτου ελληνικού κράτους, η Κάλυμνος εντάσσεται στη διοίκηση της Σάμου που ήταν η έδρα, μαζί με την Ικαρία, την Πάτμο, τους Λειψούς, τους Αρκιούς, τη Λέρο και την Ψέριμο. Για το λόγο αυτό έφθασαν απεσταλμένοι από τον «έκτακτο Επίτροπο», προσωρινό διοικητή της Σάμου και των γύρω περί αυτήν νησιών Ιωάννη Κωλέττη. Στον Ιωάννη Κωλέττη είχε ανατεθεί από την Ελληνική Πολιτεία (αυτό ήταν το όνομα της νέας ελληνικής οντότητας) η διοίκηση της Επαρχίας της Σάμου. Αυτοί ανήγγειλαν στους Καλυμνίους την προσάρτηση του νησιού τους στη Διοικητική Περιφέρεια Σάμου. Μετά από λίγο καιρό ήρθε στην Κάλυμνο και ο ίδιος ο Κωλέττης με το πλοίο «ΑΘΗΝΑ» του Τσαμαδού.
Ποιος ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης; Ήταν Γιαννιώτης πολιτικός που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση καθώς και μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Υπήρξε ο ιδρυτής του κόμματος της Φουστανέλας ή του Γαλλικού Κόμματος, καθώς και πρωθυπουργός της χώρας κατά τις περιόδους 1834-1835 και 1844-1847.
Τον Ιωάννη Κωλέττη ακολουθούσαν στην Κάλυμνο οι: Πάνος Μοναστηριώτης, Ιωάννης Οικονόμου, Κλεομένης Λυκούργος Σάμιος κι ο καπετάν Σταμάτης Σάμιος. Μαζί τους ήταν και ο Διδάσκαλος Καΐρης. Ο Θεόφιλος Καΐρης (από την Άνδρο), κορυφαίος Νεοέλληνας διαφωτιστής, φιλόσοφος, διδάσκαλος του Γένους και πολιτικός, φίλος και συνομιλητής του Αδαμάντιου Κοραή. Παρενθετικά να πούμε ότι ο Καΐρης προσφώνησε τον Ιωάννη Καποδίστρια κατά την τελετή υποδοχής του Κυβερνήτη στην Αίγινα. Μαζί με όλους τους παραπάνω ήταν και ο Μάνθος Μοναστηριώτης, δηλαδή όλο το νέο διοικητικό επιτελείο, από Έπαρχο μέχρι Υγειονομολιμενάρχη.
Όταν αποβιβάστηκαν στην αποβάθρα της Καλύμνου οι υψηλοί επισκέπτες, η υποδοχή που τους έγινε ήταν πάνδημη και μέσα σε κλίμα ανείπωτης εθνικής ανατάσεως. Συνοδευόμενοι από σύσσωμο τον καλυμνιακό λαό κατευθύνθηκαν στη Μητρόπολη του νησιού, την Παναγιά της Χώρας. Στο Μητροπολιτικό Ναό, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Ιερεμία Πατελλάκη και παρόντων όλων των προκρίτων και όλου του λαού, τελέστηκε κατανυκτική Δοξολογία προς τον Ύψιστο. Έπειτα εξελέγη με ψηφοφορία δήμαρχος ο Χατζη-Ιωάννης Κασσάρας και κάποιος άλλος ταμίας. Μετά βγήκαν όλοι στο προαύλιο. Μαζί και ο Μητροπολίτης -εν στολή-και όλοι οι παριστάμενοι ιερείς.
Αυτές οι στιγμές ήταν ανεπανάληπτες, μοναδικές. Τη γαλανόλευκη σημαία την κρατούσε με τα στιβαρά του χέρια ο Δημήτρης Καλλικάντζαρος. Την ύψωσε πάνω από την πύλη της Παναγιάς Οι κυματισμοί της έκαμαν αλλόφρονες και έξαλλους από χαρά και συγκίνηση τους Καλύμνιους. Αιώνες περίμεναν αυτή τη στιγμή. Τη στιγμή της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ.
Τότε ανέβηκε ο Λυκούργος Κλεομένης πάνω σε ένα ύψωμα και εκφώνησε εμπνευσμένο λόγο, του οποίου ο πρόλογος ήταν κατά λέξει: « Ουρανέ, ουρανέ! Ποίος εξαίσιος, ποίος θείος, ποίος εκπληκτικός υψούται σήμερον και κτυπά εις τα όμματά μου κυματιστός;…». Μετά την ομιλία πήγαν στο παρακείμενο κελί του Θεολόγου, όπου προσφέρθηκε γεύμα με πλούσια ποτά και ροφήματα.
Από την επομένη δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για το νέο διοικητικό σχήμα του νησιού. Μέχρι τότε υπήρχε δημογεροντία, η οποία συνέχισε να υπάρχει και κάτω από τις νέες συνθήκες. Ο προσωρινός επίτροπος της ελληνικής πολιτείας συνεργαζόταν με τη δημογεροντία επί όλων των τοπικών θεμάτων. Ο πρώτος προσωρινός διοικητής της Καλύμνου ήταν ο Πάτμιος Δημήτριος Αλεξάνδρου. Έφτασε στο νησί στις 8 Σεπτεμβρίου του 1828. Η θητεία του διήρκεσε μέχρι τον Απρίλιο του 1829, γιατί αρρώστησε βαριά και επέστρεψε στην Πάτμο κοντά στους δικούς του. Πέρα από την πολιτική ασκούσε και την αστυνομική, τη δικαστική και τη σωφρονιστική εξουσία. Η νέα διοίκηση του νησιού οργανώθηκε από τον Αλεξάνδρου ως εξής:
Έπαρχος ο Ζαχαράκης, τελώνης ο Πρώιος, υγειοαστυνομολιμενάρχης ο Μάνθος Μοναστηριώτης, ειρηνοδίκης ο Μιχαήλ Μαζάρης. Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε ότι τον Υγειοαστυνομολιμενάρχη Μάνθο Μοναστηριώτη διαδέχτηκε στην Κάλυμνο, το 1829, ο Αναγνώστης Κανάρης, αδερφός του Κωνσταντίνου Κανάρη, μεγάλος αγωνιστής κι αυτός, που έλαβε μέρος ως πυρπολητής στο πλήρωμα του μικρότερου αδερφού του Κωνσταντίνου κατά την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο (1822), της τουρκικής ναυαρχίδας στην Τένεδο (1822), της τουρκικής κορβέτας στην Αγία Μαρίνα Μυτιλήνης (1824) και της φρεγάτας στη Σάμο (1824).
ΕΚΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΩΝ
Στις 4 Νοεμβρίου του 1828 πραγματοποιήθηκαν στο νησί εκλογές- οι πρώτες με ελληνική διοίκηση- με κάθε επισημότητα. Ήταν μια διαδικασία έμμεσης εκλογής των δημοτικών αρχόντων. Σύμφωνα μ΄εκείνο το εκλογικό σύστημα οι εκλογές διεξήχθησαν σε δύο φάσεις. Στις πρώτες εκλογές οι ψηφοφόροι κάθε ενορίας ψήφιζαν τον εκλέκτορά τους και στη δεύτερη φάση οι εκλέκτορες ψήφιζαν με μυστική ψηφοφορία τους δημογέροντες. Οι ενορίες ήταν ακόμη αυτές του Κάστρου και ήταν οι ακόλουθες: Παναγίας, Προδρόμου, επάνω Χριστού, κάτω Χριστού, Σταυρού, Αγίου Γεωργίου, και Αγίας Παρασκευής. Εκλέχτηκαν παμψηφεί οι δημογέροντες: Γ. Χατζηθεοδώρου, Μιχαήλ Μαζάρης, Αντ. Τσικούρης και με σχετική πλειοψηφία ο Ιωάννης Κασσάρας, ο οποίος έγινε και δήμαρχος.
Ως Εκπρόσωπος της Καλύμνου στη Διοίκηση της Σάμου εξελέγη ο Μιχαήλ Σκόνης, η θητεία του οποίου διήρκεσε 2 ½ έτη.
Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι παρά το αίσιο τέλος της πολύχρονης πολεμικής περιπέτειας για την ανάκτηση της πολυπόθητης ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και την παρουσία της πρώτης επίσημης Διοίκησης της Ελληνικής Πολιτείας στο νησί, η διακυβέρνηση των Καλυμνίων ήταν εξαιρετικά δύσκολη, όπως συνέβη, άλλωστε, και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Υπήρχε μέγα θέμα τάξεως και ευνομίας. Υπέβοσκαν τα πάθη, η οπλοφορία ήταν εκτεταμένη και οι διαφορές …λύνονταν ακόμη στα …σκοτεινά και με τη δύναμη των όπλων. Υπάρχει μια Προκήρυξη του πρώτου Διοικητή Δημητρίου Αλεξάνδρου προς το Λαό της Καλύμνου, με ημερομηνία 8 Σεπτεμβρίου του 1828 από το περιεχόμενο της οποίας αναδύεται η εμφανής αγωνία του συντάκτη για την αντιμετώπιση πληθώρας ποικίλων υπαρκτών προβλημάτων.
ΞΑΝΑ ΥΠΟ ΤΟΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΖΥΓΟ (ΑΛΛΑ 82 ΧΡΟΝΙΑ)
Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου – 3 Φεβρουαρίου 1830 – οι Μεγάλες Δυνάμεις ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους. Μ΄αυτή την Απόφαση τα νησιά των Ανατολικών Σποράδων δε συμπεριλαμβάνονται στην επικράτεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Η Τετράνησος, (Ικαρία, Πάτμος, Λέρος, Κάλυμνος) παραχωρείται και πάλι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Σάμος, από Επαρχία που ήταν, γίνεται «Ηγεμονία».
Το 1834 γίνεται στην Κωνσταντινούπολη η Πρεσβευτική Διάσκεψη των Προστάτιδων Δυνάμεων με την οποία καθορίζεται οριστικά (το 1835) η τύχη της Τετρανήσου.
Ακολούθησαν επίπονες και επίμονες προσπάθειες της Τετρανήσου, προκειμένου να παραμείνουν τα 4 νησιά στην Ηγεμονία της Σάμου και να μην υπαχθούν στο Σαντζάκι της Ρόδου (διοικητική Περιφέρεια) υπό τον Σουκιούρ Πασά, που, όμως, δεν ευοδώθηκαν. Αντ΄αυτού παραχωρήθηκαν σ΄αυτά τα παλαιά προνόμια, η επονομαζόμενη «Μαχτού», με φιρμάνι του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ (1835).
Για την εξαιρετικά αυτή δύσκολη διπλωματική προσπάθεια ( συνέχιση της υπαγωγής διοικητικά της Τετρανήσου στην Ηγεμονία της Σάμου) μετέβησαν από τα νησιά πληρεξούσιοι στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι έμειναν στην Πόλη περισσότερο από ένα έτος, ερχόμενοι σε επαφή με ανώτατους αξιωματούχους (υπουργούς και άλλους) της Τουρκικής Κυβέρνησης, προκειμένου να προωθήσουν την επίλυση του θέματος για το οποίο βρίσκονταν στην Πόλη. Επικεφαλής της αποστολής ήταν ο Ποθητός Νικολαΐδης, Πάτμιος, άνδρας πολύ μορφωμένος και ευφυής.
Η Μαχτού, όπως είπαμε, ήταν πολύ γενναιόδωρα προνόμια, που έκαναν πολύ πιο ελαφρύ τον από αιώνων τουρκικό ζυγό. Αυτή η παραχώρηση έγινε αποδεκτή και ισοδυναμούσε ουσιαστικά με Αυτοδιοίκηση. Δε θα υπήρχε Τούρκος Διοικητής ούτε κάποια άλλη δημόσια Αρχή. Τα δικαστήρια ήταν στα χέρια των νησιωτών. Για τις πιο μεγάλες και πολύπλοκες δίκες επρόκειτο να συσταθεί Ανώτερο Γενικό Δικαστήριο από αντιπροσώπους της Τετρανήσου. Επρόκειτο να συσταθεί, ακόμη, και «Γενικόν Ταμείον» στο οποίο θα κατατίθεντο όλοι οι φόροι της Τετρανήσου. Απ΄αυτά τα χρήματα θα πληρωνόταν ο φόρος της Μαχτού, οι μισθοί των υπαλλήλων και όλες γενικά οι ανάγκες της Τετρανήσου. Από τα περισσεύματα θα λάμβανε κάθε νησί το αναλογούν σ΄αυτό ποσό. Για την ολοκλήρωση της σύστασης του Γενικού Ταμείου είχαν πραγματοποιηθεί τρεις συνελεύσεις κι είχαν καθοριστεί τα πάντα.
Κι ενώ όλα έβαιναν προς τελική συμφωνία, εμφανίστηκε κάποιος, Νομικός Νομικάκης στο όνομα, που παρακίνησε τους Καλύμνιους να μη δεχτούν το Κοινό Ταμείο, γιατί θα ζημιωνόταν το νησί, επειδή είχε περισσότερα εισοδήματα. Τελικά επήλθε διάλυση, δε θεσμοθετήθηκε το «Γενικόν Ταμείον» και κάθε νησί ανέλαβε τα του οίκου του. Σε Πρακτικό της 16ης Φεβρουαρίου του 1838 φαίνεται η συμφωνία για το ποσό που ήταν υποχρεωμένο κάθε νησί να καταβάλλει αναλογικά: Κάλυμνος 31.000 γρόσια, Λέρος 15.000 γρόσια, Ικαρία 19.000 γρόσια και Πάτμος 15.000 γρόσια.
Κατόπιν τούτων τα νησιά επέστρεψαν στο ίδιο σύστημα Αυτοδιοίκησης, όπως ήταν και πριν, με τη Δημογεροντία να αποτελεί τον επίσημο θεσμό διοίκησης των Οθωμανοκρατούμενων νησιών. Έτσι πορεύτηκε και η Κάλυμνος μέχρι το 1912, χρονιά που άλλαξε και πάλι κατακτητή. Κι αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν (1835 – 1912) έχουν την αξία τους από ιστορική πλευρά, πλην όμως δεν είναι αντικείμενο μελέτης αυτής της εργασίας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ.
Στην Κάλυμνο, κατά την έναρξη της Επαναστάσεως του 1821, δεν έγινε ποτέ ένοπλος αγώνας, γιατί δεν υπήρχαν Τούρκοι στο νησί εκτός από τον Αγά. Τι όπλα υπήρχαν τότε εδώ κανένας δε γνωρίζει. Βέβαιο, όμως, είναι ότι, αν ζούσαν εδώ Τούρκοι στρατιώτες, δε θα προλάβαινε και δε θα κατάφερνε η …συντηρητικότητα των «νουνεχών» -μετά την άφιξη του Αποστόλου της Φιλικής Εταιρείας- να αποτρέψει τη σύγκρουση, την αιματοχυσία, δηλαδή την Επανάσταση.
Σταθμό στα τοπικά γεγονότα, οπωσδήποτε, αποτελεί η επίσκεψη του Ανδρέα Μιαούλη στην Κάλυμνο μετά τη Ναυμαχία του Γέροντα. Τα στοιχεία της επίσκεψης αυτής παρατέθηκαν αναλυτικά παραπάνω και αποτελούν σίγουρα μια πολύ ιδιαίτερη σελίδα στην ιστορία του τόπου μας.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Καλύμνιο Αγωνιστή Νικόλαο Καλλισπέρη, συμπολεμιστή του πυρπολητή Παπανικολή, πατέρα της Παιδαγωγού Σεβαστής Καλλισπέρη, ο οποίος χρημάτισε και Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων στην Ηγεμονία της Σάμου (1830), δικαστής στην Αθήνα (1844) και νομάρχης Μεσσηνίας (1855).
Η Κάλυμνος δεν είχε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές από τουρκικό βόλι ή χαντζάρι. Έχασε, όμως, τρεις άνδρες από χέρια όμαιμων αδελφών Καλυμνίων. Οι άνθρωποι αυτοί θυσιάστηκαν επειδή ανταποκρίθηκαν στο πανελλήνιο κάλεσμα για επανάσταση. Γι΄αυτό χάθηκαν. Κατά συνέπεια πρέπει να λογίζονται σ΄αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους γι΄αυτή την Υπέρτατη Ιδέα. Ανήκουν στη χορεία των χιλιάδων Ελλήνων, που στον πολύχρονο εκείνο αγώνα για την Ελευθερία έδωσαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν. Την ίδια τη ζωή τους.
Θα ήταν παράλειψη μεγάλη, αν σ΄αυτή την ιστορική αναδρομή, που εστιάζει στα γεγονότα των αρχών του 19ου αιώνα κυρίως, δε γινόταν αναφορά στο ηχηρό «παρών» που έδωσαν οι βουτηχτάδες μας, το σήμα κατατεθέν του νησιού μας. Είναι βέβαιο ότι η φήμη και η καπατσοσύνη των Καλυμνίων δυτών ήταν γνωστή και διαδεδομένη από τις αρχές του 19ου αιώνα σ΄όλες τις ελληνικές θάλασσες. Κι αυτό αποδεικνύεται, πέρα από την επιστολή του Δ. Υψηλάντη προς τους Καλυμνίους για την ανέλκυση πολύτιμων εξαρτημάτων του τούρκικου πλοίου της Ερεσού που είδαμε παραπάνω, κι από τις παρακάτω περιπτώσεις:
α. Το 1802 (18 Σεπτεμβρίου) βυθίστηκε το ιστιοφόρο (μπριγαντίνι) «Μέντωρ», που μετέφερε μέσα σε δεκαέξι τεράστια κιβώτια τα κλεμμένα μάρμαρα του Παρθενώνα-τα Ελγίνεια- με τελικό προορισμό την Αγγλία. Το πλοίο αυτό ναυάγησε λόγω μεγάλης θαλασσοταραχής στον Αυλέμονα των Κυθήρων, παρασύροντας στο βυθό το πολύτιμο φορτίο του. Καλύμνιοι δύτες, εφτά στον αριθμό, κλήθηκαν να τα ανασύρουν. Υπέγραψαν σχετικό συμφωνητικό, ολοκλήρωσαν το έργο τους στις 9 Ιουνίου του 1804 και πληρώθηκαν κανονικά, σύμφωνα με όσα είχαν συνυπογράψει.
β. Καλύμνιοι δύτες κλήθηκαν για να ανελκύσουν ό,τι ήταν δυνατόν από τον βυθισμένο τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο, κατά τα έτη 1847 και 1860.
γ. Παρεμφερές είναι και το εξής περιστατικό: Κατά τη Ναυμαχία του Τσεσμέ (1770) βυθίστηκε η ρωσική ναυαρχίδα «Ευστάθιος», η οποία, πέρα από το πολύτιμο πολεμικό υλικό, έφερε στα σπλάχνα της αμύθητους θησαυρούς, όπως πλάκες χρυσού κλπ.. Το 1897, 127 χρόνια μετά, σπογγαλιευτικός στολίσκος από καλύμνικα σφουγγαράδικα δούλευε στα νερά του Τσεσμέ, όπου είχε γίνει η ιστορική ναυμαχία. Εκεί οι δύτες του σκάφους του πλοιάρχου Μικέ Κουφού, σε βάθος 25 οργιών, εντόπισαν τον …κρυμμένο θησαυρό. Το γεγονός κρατήθηκε εφτασφράγιστο μυστικό από το πλήρωμα του συγκεκριμένου καϊκιού. Με μεγάλη μυστικότητα, επίσης, ο καπετάνιος, όταν επέστρεψε στην Κάλυμνο, σχεδίαζε τον τρόπο καλύτερης ανέλκυσης του κρυμμένου αυτού θησαυρού στο επόμενο ταξίδι. Έκανε, όμως, το μοιραίο λάθος να εκμυστηρευτεί το μυστικό του στον ξεκινητή του, ο οποίος, εν αγνοία του καπετάνιου ήρθε σε επαφή και συνεννόηση με δικούς του ανθρώπους, προκειμένου να προλάβει να κάνει αυτός τη …χρυσή ανέλκυση. Αποτέλεσμα: Τον βυθισμένο αυτό θησαυρό ανέσυραν δύτες από τα Μοσχονήσια, πριν προλάβουν οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες να επιστρέψουν στον τόπο της βυθισμένης ναυαρχίδας και χωρίς να μάθει τελικά κανείς σε ποια χέρια κατέληξε ο θησαυρός εκείνος.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ
Διακόσια χρόνια μετά, και τον κάθε Καλύμνιο που γνωρίζει καλά ή επιδερμικά αυτά τα γεγονότα, τον απασχολεί αυτή η διχογνωμία των προγόνων του κατά την κρισιμότερη ώρα της ιστορίας του Γένους, που έθετε επί τάπητος το αμείλικτο δίλλημα: Επανάσταση με βαρύ τίμημα ή σκλαβιά; ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ;
Κάποιοι, ερμήνευσαν κι ερμηνεύουν ακόμη και σήμερα αυτή τη στάση των οπαδών της πρώτης μερίδας- «των νουνεχών»- ως ηττοπαθή, ως ραγιαδίστικη, ως μη πατριωτική ως μη αρμόζουσα στην ιστορία, τη διαχρονική λεβεντιά και ανδρεία των Ελλήνων. Μήπως, όμως, ήταν απόφαση που λήφθηκε με σύνεση, σωφροσύνη και ευθύνη απέναντι στη ζωή των αμάχων, γυναικόπαιδων και γερόντων; Μήπως ήταν η μερίδα αυτών που έβλεπαν με καθαρό μυαλό αυτό που σίγουρα θα ακολουθούσε; Αυτό, δηλαδή, που έγινε στη Χίο, στα Ψαρά, στην Κάσο; Μήπως, αν η Κάλυμνος επαναστατούσε δυναμικά κι επιδεικτικά, θα ήταν σήμερα μια άλλη Κάσος, μια άλλη Τήλος, μερικών εκατοντάδων κατοίκων;
Μήπως αυτή η μερίδα δικαιώθηκε από τα γεγονότα; Μήπως;
Δεν είναι σωστό από την άλλη να αφορίζουμε, να δαιμονολογούμε ή να υποβαθμίζουμε τη στάση της δεύτερης μερίδας. Αντίθετα, πρέπει να είμαστε υπερήφανοι γι΄αυτούς, γιατί αντέδρασαν αυθόρμητα, με απαράμιλλο εθνικό ενθουσιασμό, κινούμενοι από φλόγα πατριωτική. Ξύπνησε η ελληνική ψυχή μέσα τους κι ανταποκρίθηκαν στο εθνικό προσκλητήριο χωρίς υπολογισμούς. Τους συγκλόνισε το κάλεσμα- σύνθημα: «Ελευθερία ή θάνατος!» Και δεν έφτανε αυτό. Είχαν και απώλειες, θύματα από φίλια πυρά. Χάθηκαν τρεις συμπατριώτες, προφανώς …μεθυσμένοι από την ιστορικότητα των Μεγάλων Ωρών που βίωναν.
Η Ιστορία, όμως, δεν προσεγγίζεται με μήπως, με υποθέσεις, με συναισθηματισμούς, με αυστηρότητα ή επιείκεια. Μελετά τα γεγονότα όπως έγιναν. Και τα γεγονότα συναρτώνται οπωσδήποτε με τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή σε κάθε τόπο. Με άλλη σιγουριά κι ασφάλεια επαναστατούσε ο Μοραΐτης, ο Στερεοελλαδίτης, ο Θεσσαλός, ο Ηπειρώτης, ο Μακεδόνας. Είχε τόπους διαφυγής όταν κινδύνευε πραγματικά. Είχε ορεινούς όγκους δίπλα του, κοντινά νησιά κλπ. Ο νησιώτης, όμως, και μάλιστα αυτός των νησιών της μεθορίου, ήταν εκ προοιμίου καταδικασμένος σε αφανισμό…
Αγαπητοί αναγνώστες,
Προσπάθησα μέσα σε λίγες σελίδες να συμπυκνώσω τα σπουδαιότερα- κατά τη γνώμη μου -γεγονότα, που αφορούν στην Κάλυμνο, κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Έτσι θα σας δοθεί η ευκαιρία να σχηματίσετε μια ολοκληρωμένη εικόνα, πιστεύω, αυτού του μεγάλου κεφαλαίου για το νησί μας, για το οποίο έχουν γράψει αξιόλογοι ντόπιοι και ξένοι ερευνητές-ιστορικοί. Πάνω στα γραπτά τους, επαναλαμβάνω, στηρίχτηκα και ανθολόγησα τα σημαντικότερα γεγονότα, που μπορεί κι ο μέσος σε μόρφωση αναγνώστης να κατανοήσει και, κυρίως, να συγκρατήσει.
Αξίζει, οπωσδήποτε, εν όψει του μεγάλου επετειακού εορτασμού, να γνωρίζουμε όλοι και την ιστορία του τόπου μας. Η γνώση αυτή μας ενισχύει, μας χαλυβδώνει, μας κάνει πιο …σοφούς.
Κι ας έχουμε κατά νου τη γραπτή παρακαταθήκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη:
« […] Σε σας μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, που εμείς ελευθερώσαμεν».
ΚΑΛΟ 2021
Κάλυμνος, Δεκέμβριος 2020
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ιστορικά Σημειώματα. Γιάννης Κλ. Ζερβός.
Νεώτερη Ιστορία της Καλύμνου/Κοινωνική Διαστρωμάτωση. Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης
Ιστορία της Καλύμνου. Ιπποκράτης Φραγκόπουλος.
Ιστορία &Πολιτισμός της Καλύμνου 4000π.Χ. - 1947 μ.Χ. Ο Πολιτισμός του Αιγαίου.
Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης, Πολύμνια Θεοδωρίδου-Μαμή, Μιχαήλ Κουτελλάς, Αγγελική
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος ΙΑ΄ (σελ. 41-49) «Η περίοδος της Ελληνικής Πολιτείας στην Κάλυμνο (1828-1829)» του Γιάννη Πατέλλη.
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος ΚΑ΄ σελ. 521-539 «Από την παλιά ναυτική μας παράδοση»
του Γιάννη Ρήγα.
ΚΑΛΥΜΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τόμος Θ΄ σελ. 72-84 «Η ναυμαχία του Τσεσμέ και ο θησαυρός της ρωσικής ναυαρχίδας» του Κυριάκου Χατζηδάκη.
Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος του 1821 του Γεωργίου Σαχτούρη
Internet
