27 Δεκεμβρίου 2020 σήμερα. Πέρασαν 1483 χρόνια από την ημέρα που τελέστηκαν τα μεγαλειώδη εγκαίνια της Αγιά Σοφιάς ή του Ναού της Αγίας του Θεού Σοφίας. Ήταν 27 Δεκεμβρίου του 537 μ.Χ., όταν ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός, συνοδευόμενος από τον Πατριάρχη Μηνά, εισήλθε από τη Βασιλική Πύλη στο «Μέγα Μοναστήρι» για την τέλεση των εγκαινίων. Θαμβώθηκε από το κάλλος του Ναού, ανέβηκε στον άμβωνα, σήκωσε ψηλά τα χέρια και αναφώνησε: «Δόξα τω Θεώ, τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε, Σολομών!».
Από τότε αυτό το αιώνιο και αθάνατο σύμβολο της Ορθοδοξίας λαλεί «εν σιωπή» τα μεγαλεία του Θεού.
Στον ίδιο χώρο, από τον Φεβρουάριο του 360 μ.Χ. υπήρχε τρίκλιτη ή πεντάκλιτη ξυλοσκεπής Βασιλική – «Μεγάλη Εκκλησιά» την ονόμαζαν, αλλά και «Σοφία», αποδίδοντας τη θεία ιδιότητα του ενσαρκωμένου Υιού και Λόγου του Θεού. Η εκκλησία αυτή ήταν η ιερά καθέδρα της Μητρός Εκκλησίας της Κων/πόλεως.
Εκεί στέφονταν οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Πρώτη φορά έλαβε το στέμμα του Αυτοκράτορα ο Λέων ο Α΄ ο Θραξ από τα χέρια του Πατριάρχη. Αυτό το Ναό τον πυρπόλησαν οι «Ιωαννίτες», εξαγριωμένοι οπαδοί του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, όταν ο Αυτοκράτορας Αρκάδιος εξόρισε τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο στον Καύκασο.
Στην ίδια θέση οικοδομήθηκε δεύτερος ναός, στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο, που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 415 μ.Χ. Όμως κι αυτός καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη «Στάση του Νίκα», το 532 μ.Χ., επί Ιουστινιανού. Ο αυτοκράτορας, που διασώθηκε από βέβαιο θάνατο, αποφάσισε να ανεγείρει νέα εκκλησία στον ίδιο και πάλι χώρο.
Έτσι γεννήθηκε το περίλαμπρο, το ανεπανάληπτο αυτό οικοδόμημα. Τα θεμέλια μπήκαν στις 23 Φεβρουαρίου του 532 μ.Χ. και ύστερα από 5 έτη και 10 μήνες πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνιά του.
Τα σχέδια ανέλαβαν δύο καταξιωμένοι αρχιτέκτονες εκείνης της εποχής. Σπουδαίοι επιστήμονες, με βαθιά γνώση των Μαθηματικών και της Φυσικής. Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις της Λυδίας και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο.
Εργάστηκαν 10.000 άνδρες. Χρησιμοποιήθηκαν τα καλύτερα υλικά απ’ όλα τα μήκη και πλάτη της αυτοκρατορίας. Και το αποτέλεσμα, σε χρόνο ρεκόρ, ήταν μοναδικό.
Ήταν τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός του Ιουστινιανού, ώστε διέταξε για τις εορταστικές εκδηλώσεις να σφαγιαστούν χίλια βόδια, έξι χιλιάδες πρόβατα, επτακόσια ελάφια, χίλιοι χοίροι και δέκα χιλιάδες όρνιθες. Μοιράστηκαν, παράλληλα, 600.000 κιλά σιτάρι στους ενδεείς.
Η Αγία Σοφία είχε χωρητικότητα 23.000 πιστών! Στο Ναό υπηρετούσαν, μέχρι λίγο πριν την Άλωση 800 άνθρωποι (ιερείς, διάκονοι-διακόνισσες, ψάλτες, αναγνώστες, θυρωροί κλπ.)
Το έτος 989 (25 προς 26 Οκτωβρίου) από ισχυρό σεισμό στην Πόλη κατέπεσε η δυτική αψίδα και ο κεντρικός τρούλος της Αγιά Σοφιάς. Ο Αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β΄ ο Μακεδών χρειάστηκε 6 χρόνια για την αποκατάσταση των ζημιών.
Στη διάρκεια της Δ΄ Σταυροφορίας και την Άλωση της Πόλης (1204) η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε, …γδύθηκε ουσιαστικά και μετατράπηκε σε Λατινική Εκκλησία μέχρι το 1261 μ.Χ. Η ιερά Κιβωτός του Βυζαντίου και της Ορθοδοξίας υπέστη ανείπωτες καταστροφές, αλλοιώσεις, κλοπές κλπ. Η Αγία της Τράπεζα …ξεριζώθηκε από το Άγιο Βήμα και βρέθηκε στα έγκατα της θάλασσας του Μαρμαρά, αφού το πλοίο που τη μετέφερε στη «Φραγκιά» βυθίστηκε.
Άξιο υπομνήσεως είναι το γεγονός ότι μετά την τελευταία Θεία Λειτουργία που τελέστηκε λίγες ώρες πριν την Άλωση (29 Μαΐου 1453), παρόντος του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, Θεία Λειτουργία ξανάγινε άλλη μία φορά ύστερα από 466 χρόνια. Ήταν 19 Ιανουαρίου του 1919, όταν ο ριψοκίνδυνος Κρητικός ιερέας Ελευθέριος Νουφράκης, που υπηρετούσε στη δεύτερη από τις δύο ελληνικές μεραρχίες (2η και 13η) που είχαν αποσταλεί στην Κριμαία, βρέθηκε υπό «συμμαχική επικυριαρχία» στη Βασιλεύουσα και τέλεσε την αναίμακτη θυσία στην «εν αιχμαλωσία Μεγάλη Εκκλησία» μαζί με άλλους τέσσερις Έλληνες αξιωματικούς, τους Φραντζή, Λιαρομάτη, Σταματίου και Νικολάου, αρκετούς Έλληνες στρατιώτες αλλά και πολλούς Ρωμιούς που βρέθηκαν εκείνες τις ώρες κοντά στο Ναό. Αξίζει να προσθέσουμε ότι ο παπα-Λευτέρης Νουφράκης, από τις Αλώνες Ρεθύμνου, υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία λαμπρού στρατιωτικού ιερέα. Ο ίδιος, στις μάχες προς το Αφιόν Καραχισάρ (Τομπλού Μπουνάρ), το 1921, τραυματίστηκε σοβαρά, αλλά και στα εβδομήντα του, ζήτησε να επιστρατευτεί το φθινόπωρο του 1940 και πήγε στην πρώτη γραμμή του μετώπου, στην Πίνδο!
Σήμερα, το αιώνιο σύμβολο της Ρωμιοσύνης μετατράπηκε και πάλι σε μουσουλμανικό τέμενος, με απόφαση ουσιαστικά του νέου σουλτάνου της γείτονος. Δεν μπορούν να χωνέψουν οι σημερινοί βέβηλοι κάτοχοι του Μνημείου, ότι εκεί μέσα χτυπά ακόμη και θα χτυπά για πάντα η καρδιά ολόκληρου του Γένους των Ελλήνων. Φοβούνται την Αγιά Σοφιά. Νιώθουν μια διαρκή ανασφάλεια. Γι΄ αυτό και οι τελευταίες ανόητες αποφάσεις και αλλαγές στη λειτουργία της.
Αλλά μήπως και ο Παρθενώνας, το άλλο σύμβολο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, δεν είναι πολύπαθο; Είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο αρχικά στην Αγία Σοφία και αργότερα στην Παναγία. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έγινε τζαμί. Αργότερα, το 1687, πληγώθηκε βαριά από τις βόμβες του Μοροζίνι και το 1801 …τρυγήθηκε βιαίως ο γλυπτός του διάκοσμος από τον ιερόσυλο Άγγλο λόρδο Έλγιν. Λαβωμένος κι αυτός, παρά τις αλλεπάλληλες προσβολές, παραμένει στη θέση του, 2.500 χρόνια, αξεπέραστο μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Επανέρχομαι. Αισθάνομαι ευτυχής που είχα την τύχη να επισκεφτώ την Αγιά Σοφιά δύο φορές, όταν ακόμη λειτουργούσε ως Μουσείο και να νιώσω ανάμεικτα συναισθήματα. Δέος, συγκίνηση, και περηφάνια από τη μια και πίκρα, μελαγχολία και θυμό για τη σημερινή της εικόνα από την άλλη.
Εκείνη, όμως, γνωρίζει καλύτερα. Συνήθισε στην αναμονή. Περιμένει αγέρωχη με ιώβεια υπομονή. Χαλυβδώθηκε, αντέχοντας το καταστροφικό μένος των Δυτικών ομοδόξων και των εξ Ανατολής αλλοθρήσκων. Περιμένει την επόμενη Ορθόδοξη Θεία Λειτουργία. Περιμένει την Ανάστασή της. Προσμένει καρτερικά…
Και του χρόνου μας και καλή χρονιά!
