περιοδικό ποικίλης ύλης με το όνομα ΧΡΥΣΑΛΙΣ.
Ψάχνοντας στο διαδίκτυο να βρω ιστοσελίδες με παλιά δημοσιεύματα Καλυμνιακού ενδιαφέροντος, βρήκα ότι στο τεύχος 70 της 30-11-1865 αυτού του περιοδικού δημοσιεύεται ένα άρθρο, που πιστεύω ότι έχει αρκετό ενδιαφέρον για την Κάλυμνο. Το άρθρο αυτό έχει τίτλο ‘‘ΤΙΝΑ ΠΕΡΙ ΣΠΟΓΓΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΝΣΕΩΣ ΑΥΤΩΝ’’ και υπογράφεται από τον Ξαβέριο Λάνδερερ.
Ο Ξαβέριος Λάνδερερ ήταν Βαυαρός, είχε σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου Ιατρική, Φυσικές Επιστήμες και Φιλοσοφία. Το 1833, σε ηλικία μόλις 24 ετών, ήρθε στην Ελλάδα, σταλμένος από τον Βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, ως αρχιφαρμακοποιός του γιού του Όθωνα, βασιλιά τότε της Ελλάδας. Μόλις ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1837, διορίστηκε έκτακτος Καθηγητής του για τα μαθήματα Γενικής Χημείας και Πειραματικής Φυσικής και τον επόμενο χρόνο 1838 τακτικός Καθηγητής στην ίδια έδρα. Μετά τα γεγονότα του 1843 απολύθηκε ως αλλοδαπός, αλλά σε λίγους μήνες, το 1844, διορίστηκε ξανά ως τακτικός Καθηγητής της Φαρμακευτικής Χημείας, της Συνταγολογίας και της Βοτανικής και έμεινε σε αυτή τη θέση 25 χρόνια μέχρι το 1869, οπότε λόγοι υγείας τον ανάγκασαν να παραιτηθεί.
Άριστος επιστήμων, ερευνητής και δάσκαλος, πολυγραφότατος συγγραφέας επιστημονικών και διδακτικών βιβλίων, ήταν ένας πολύ σημαντικός πνευματικός και κοινωνικός παράγοντας του νεαρού τότε Ελληνικού κράτους και ήταν ο πρώτος που δίδαξε στην Ελλάδα την Χημεία σε Πανεπιστημιακό επίπεδο(1).
Στο άρθρο αυτό ο Λάνδερερ, αφού περιγράφει εν συντομία τον τρόπο που έβγαζαν τότε τα σφουγγάρια και τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν οι δύτες σφουγγαράδες, απευθύνεται στις γυναίκες και δίνει οδηγίες πώς να κατεργαστούν με απλά μέσα ένα σφουγγάρι και να αποκτήσουν σχεδόν χωρίς δαπάνη έναν «λαμπρότατον κοσμητικόν σπόγγον».
Το κείμενο του άρθρου.
ΤΙΝΑ ΠΕΡΙ ΣΠΟΓΓΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΝΣΕΩΣ ΑΥΤΩΝ
Οἱ σπόγγοι (spongiae marinae) ἀνήκουσι εἰς τὴν τάξιν τῶν ζωοφύτων, εἶναι δηλ. ἐν μέρει φυτὰ καὶ ἐν μέρει ζῶα· ἁλιεύονται δὲ εἰς διαφόρους θαλάσσας καὶ εἴς τινας νήσους τοῦ Ἑλλ. ἀρχιπελάγους, ἰδίως δὲ εἰς Κάλυμνον. Οὗτοι εὑρίσκονται πολλάκις εἰς ἀρκετὸν βάθος, ὥστε οἱ καταγινόμενοι μὲ τὴν ἁλιείαν αὐτῶν πολλοὺς ὑποφέρουσι κινδύνους. Ἡ δὲ ἁλιεία τῶν σπόγγων γίνεται ὡς ἐφεξῆς∙ ἀφοῦ προηγουμένως χύσωσιν ὀλίγον ἔλαιον ἐπὶ τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης, ὅπως ἀποκατασταθῇ αὕτη διαφανεστέρα, οἱ σπογγαλιεῖς ῥίπτονται ὡπλισμένοι μὲ μάχαιραν εἰς τὸ βάθος τῆς θαλάσσης καὶ ἐκκόπτουσι τὸν σπόγγον ἐκ τῶν σπογγολίθων, ἐφ̓ ὧν οὗτος εὑρίσκεται. Ὁ βυθισθεὶς σπογγαλιεὺς συνοδεύεται συνήθως ὑπὸ μιᾶς λέμβου, ἀφ̓ ἧς ἐξαρτᾶται σχοινίον μὲ κώδωνα, δἰ οὗ κωδωνίζων οὗτος ἀνέρχεται προσφέρων εἰς τοὺς συντρόφους τὸν σπόγγον. Πόσοι ὅμως τῶν δυστυχῶν τούτων σπογγαλιέων εὑρίσκουσι τὸν θάνατον εἰς τὸ ἔργον τοῦτο! Καθότι συχνότατα κρατοῦνται ὑπὸ τῶν πλοκάμων μεγάλων ὀκταπόδων διά τινα καιρὸν καὶ ἀποπνίγονται, ἢ καταβιβρώσκονται ὑπὸ μεγάλων ἰχθύων καὶ καρχαριῶν.
Οἱ σπόγγοι ἀναλόγως τῆς λεπτότητος καὶ λευκότητος αὐτῶν ἔχουσι καὶ διάφορον ἀξίαν· οἱ δὲ λεπτότεροι καλοῦνται σπόγγοι κοσμητικοὶ (sponges de toilette). Ποία τῶν κυριῶν δὲν ἐπιθυμεῖ νὰ ἔχῃ τὸν σπόγγον της λευκὸν καὶ μαλακὸν ἐπιδεικνύουσα αὐτὸν ὡς ἐξαισίου λεπτότητος καὶ ὡραιότητος. Καὶ ὅμως οἱ ἁλιευόμενοι σπόγγοι εἶναι κίτρινοι ἢ μέλανες καὶ πλήρεις σπογγολίθων· ἡ δὲ ἀπόκτησις λεπτοῦ σπόγγου ἐκκενόνει τὸ βαλάντιον πλέον τοῦ δέοντος, καθότι οἱ καλοὶ σπόγγοι πληρόνονται 6 καὶ 8 δραχμὰς(2).
Ὅθεν ἐνταῦθα πρόκειται λόγος, φιλτάτη ἀναγνώστρια, νὰ λευκάνῃς τὸν σπόγγον σου ἄνευ μεγάλων ἐξόδων. Τοῦτο δὲ γίνεται ὡς ἑξῆς.
Τὸν σπόγγον ἐκεῖνον ὅστις εἶναι μετὰ λίθων συμμεμειγμένος ἔνθεσον εἰς ὄξος εἰς ὃ τὸν ἀφίνεις ἐπί τινα καιρὸν. Τὸ ὄξος τοῦτο διαλύον τοὺς ἐμπεριεχομένους σπογγολίθους ἔπραξεν ἤδη τὸ ἥμισυ τῆς ἐργασίας. Μετὰ τοῦτο λαμβάνεις τὸν σπόγγον τοῦτον καὶ ἀφοῦ καλῶς τὸν ἐκπλύνῃς τὸ ἐκθέτεις εἰς τοὺς ἀτμοὺς καιομένου θείου. Οὕτω θέλεις λάβει τὴν εὐχαρίστησιν νὰ ἴδῃς τὸν σπόγγον σου μετ̓ ὀλίγην ὥραν λευκὸν, λευκότατον, καὶ ἀποκτήσεις ἄνευ οὐδεμιᾶς σχεδὸν δαπάνης λαμπρότατον σπόγγον, ὃν θὰ ὀνομάζῃς σπόγγον κοσμητικὸν (sponges de toilette).
Ὁ σπόγγος ἅμα ἐξέλθῃ ἐκ τῆς θαλάσσης εἶναι σχεδὸν μελανὸς, ἐμπεριάχει δὲ ἐπιβλαβεῖς οὐσίας, αἵτινες ἅμα ἔλθωσιν εἰς ἐπαφὴν μετὰ τοῦ δέρματος πληροῦσι τοῦτο έξανθημάτων. Αἱ οὐσίαι αὗται διαλύονται βαθμηδὸν ἐνόσω ὁ σπόγγος ἔρχεται εἰς πλείονα συνάφειαν μετὰ τοῦ ἀέρος.
Ἕν τῶν μερῶν ἐξ οὗ γίνεται μεγάλη ἐξαγωγὴ σπόγγων εἶναι ἡ νῆσος Banama(3) ἐν τῷ Εἰρηνικῷ ὠκεανῷ.
Ξ. ΛΑΝΔΕΡΕΡ.
Παρατηρήσεις και σχόλια
1. Τα βιογραφικά στοιχεία για τον Ξαβέριο Λανδερέρ είναι παρμένα από τη βιογραφία του, γραμμένη από τον Δρα Ιωάννη Κανδήλη, π. πρόεδρο της Ενώσεως Ελλήνων Χημικών, στην ‘‘Βιομηχανική Επιθεώρηση’’ (Αύγουστος 1981) και δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Φυσικοχημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών (http://jupiter.chem.uoa.gr/pchem/lab/Landerer-Xrhstomanos.html)
2. Μια ιδέα για την αξία του ποσού αυτού μπορούμε να πάρουμε από την πληροφορία ότι στην Κάλυμνο το ίδιο έτος (1865) η Κοινότητα και ο εξ Ελλάδος Κοινοτικός ιατρός της Καλύμνου Δημήτριος Κόνσολας, του οποίου το συμβόλαιο είχε λήξει και επρόκειτο να φύγει από την Κάλυμνο και να αντικατασταθεί από άλλο γιατρό, συμφώνησαν να μείνει ακόμα ένα δίμηνο μέχρι να έρθει ο αντικαταστάτης του με αντιμισθία 600 δραχμές ανά μήνα. Δηλαδή οι 6 ή 8 δραχμές, αξία ενός καλού σφουγγαριού τουαλέτας, αντιστοιχούσαν στο 1% ή στο 1,33% του μηνιαίου ιατρικού μισθού.
3. Μάλλον εννοεί το νησί Banaba του νησιωτικού συγκροτήματος Gilbert Islands, στον Ν.Δ. Ειρηνικό Ωκεανό, Β.Α. της Αυστραλίας, που ήταν Βρετανική αποικία και από το 1979 είναι το ανεξάρτητο κράτος ‘‘Δημοκρατία του Κιριμπάτι’’.
