τ. Συντονιστής Α/βαθμιας Ελληνόγλωσσης

Εκπ/σης Β.Ρ.Β. Γερμανίας

Θεαγένους Χαρίση 68

54639 Θεσσαλονίκη

Τηλ. 69785999706978599970

Προς

Τον. κ. Γιαμαίο Παναγιώτη

 Πρόεδρο του Αναγνωστηρίου Καλύμνου  «ΑΙ ΜΟΥΣΑΙ» Κάλυμνο

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε του Πνευματικού μας Κέντρου,

έλαβα προ ημερών το «Λεξικό του ιδιώματος της Καλύμνου», αξιολογότατη έκδοση του Αναγνωστηρίου, και ευχαριστώ για την τιμητική προσφορά και τα θερμά σας λόγια. Η εκτίμηση είναι ασφαλώς αμοιβαία τόσο προς το πρόσωπό σας όσο και προς τα λοιπά εκλεκτά μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου που εκπροσωπείτε.

Είμαι βέβαιος ότι και το νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Αναγνωστηρίου μας με τα εξαίρετα μέλη που το απαρτίζουν θα συνεχίσουν επάξια το αξιοζήλευτο έργο των προκατόχων τους με περαιτέρω αύξηση των αυτοτελών εκδόσεων. Άλλωστε αρκετά από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, μεταξύ αυτών κι εσείς, συμμετείχαν στα προηγούμενα. Οι δε πραγματοποιηθείσες πνευματικές εκδηλώσεις σας, που παρακολουθώ  από τον τοπικό μας τύπο, είναι ήδη πολλές και ποικίλες.

Επιπροσθέτως, οφείλω να επισημάνω ότι η ευστροφία και οξυδέρκεια, η επιστημονική συγκρότηση και εργατικότητα, το «τακτ» και η πηγαία ευγένεια συνδυασμένη με έναν ήρεμο δυναμισμό που διακρίνουν τη χαρισματική προσωπικότητα σας αποτελούν εχέγγυα αδιαμφισβήτητα που θα σας καταξιώσουν και στο νέο σας ρόλο του προέδρου του Πνευματικού μας Κέντρου, όπως ήδη σας έχουν καταξιώσει στον εκπαιδευτικό κόσμο και στην κοινωνία του νησιού μας.

Όσον αφορά το «Λεξικό του ιδιώματος της Καλύμνου», βασισμένο στη συλλογή γλωσσικής ύλης του Παντελή Ηλ. Καμπούρη, στη μνήμη του οποίου είναι αφιερωμένο, αξίζει αναμφισβήτητα κάθε έπαινος στο συγγραφέα Μιχάλη Σκανδαλίδη και τους συνεργάτες του Κυριάκο Χατζηδάκη, Γεώργιο Χατζηδεοδώρου και Ιωάννη Χειλά. Θα θεωρούσα μάλιστα πλεονασμό κάθε άλλη επιχειρηματολογία ή τεκμηρίωση για το αξιολογότατο της έκδοσης του, αφού έχει ήδη βραβευθεί επί της ουσίας από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας μας, την Ακαδημία Αθηνών.

Παρά ταύτα, νοιώθω επιτακτική την ανάγκη να εκφράσω εν ολίγοις την βαθειά εντύπωση που μου προκάλεσε η επιστημονική πληρότητα του έργου, καθ’ όσον η μεθοδικότητα εκπόνησής του ανταποκρίνεται επακριβώς στις οδηγίες,  που υπαγορεύει «η μεθοδολογία στην επιστημονική έρευνα και στη συγγραφή μιας επιστημονικής εργασίας», όπως η εισαγωγή του συγγραφέα (σελ. 19-22) με τη συνοπτική παρουσίαση για τη διαδικασία κτισίματος του καλύμνικου ιδιώματος, οι διευκρινίσεις για τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του, φωνηεντισμός, συμφωνισμός, κ.α. (σελ.23-24), η πλουσιότατη βιβλιογραφία (σελ. 25-31) συνδυασμένη με την εμπειρική έρευνα «σε ντόπιους πληροφορητές, βαθείς γνώστες της ντοπιολαλιάς» (σελ.21).

Στην πορεία της μελέτης, εντυπωσιάζει ο αριστοτεχνικός τρόπος και η πληρότητα παρουσίασης κάθε ιδιωματικού λήμματος, καθώς περνά «από όλα τα επίπεδα της γλωσσικής έρευνας: το μορφολογικό, το σημασιολογικό, το ετυμολογικό και το συγκριτικό» (σελ. 22).

Τόσο η σύγκριση των ιδιωματικών λέξεων της Καλύμνου με παράλληλους ιδιωματικούς τύπους Δωδεκανησιακών και άλλων ιδιωμάτων όσο και η ετυμολογική προσέγγιση τους στις ρίζες των αρχαίων ελληνικών και μεσαιωνικών λέξεων εμπνέουν σεβασμό και στοχασμό, αφού διαπιστώνεις πόσο εύστοχα ο συγγραφέας επιτυγχάνει τον εθνικό στόχο «να καταδειχθεί η συνέχεια και η αδιάσπαστη ενότητα και παρουσία της ελληνικής γλώσσας στο νησί» (σελ.22), αλλά και σ’ όλη τη Δωδεκάνησο μέσω του παραλληλισμού των ιδιωματικών λέξεων. Πέραν δε του κόπου και χρόνου που απαιτούν τέτοιες προσεγγίσεις, προϋποθέτουν επιπλέον βαθειά και πλατειά γνώση του υπό επεξεργασία γνωστικού αντικειμένου.

Άξια προσοχής και μίμησης για κάθε λεξικογράφο είναι και οι επιμέρους σημασίες, τα υπολήμματα και παραδείγματα με σχετικές καλύμνικες φράσεις, διότι καθιστούν ακόμα πιο σαφή την ερμηνεία κάθε λήμματος.

Δεν θα ήταν λοιπόν υπερβολή να θεωρηθεί το Λεξικό αυτό ως μια «κιβωτός» του λεκτικού ιδιώματος της Καλύμνου.

Ο ήδη βραβευθείς από την Ακαδημία Αθηνών συγγραφέας κ. Μιχάλης Σκανδαλίδης ορθώς αναφέρει στην εισαγωγή του (σελ.22) ότι «πολλά από τα λήμματα εμπλουτίζονται και με λαογραφικά, ιστορικά κ.α. στοιχεία». Πιστεύω όμως ότι κάθε Καλύμνιος θα πρόσθετε στην παράγραφο αυτή, πως ξεφυλλίζοντας και διαβάζοντας το εξαίρετο αυτό Λεξικό φορτίζεται συναισθηματικά και μπορεί πάνω από μια ιδιωματική λέξη ή σχετική καλύμνικη φράση να μείνει ώρα πολλή με κλειστά, ίσως και βουρκωμένα, μάτια.

Είναι γνωστό ότι μια λέξη, συνείρει πολλές φορές από το παρελθόν ποικίλα βιώματα, από εκείνα που μόνο νοσταλγικά μπορείς να φέρεις στην φαντασία σου, αφού ο χρόνος τα πήρε πια ανεπιστρεπτί.

Οι λέξεις π.χ. «αλιντές» (σελ. 52) και «λακχάκια» (σελ.291) δε θυμίζουν μόνο τα σχετικά παιχνίδια στις «αμμαάρες» με «ούλο» εκείνο το «κοπελλομάντρι» με τις φωνές και τους «καυγάες» τους. Θυμίζουν επίσης τα κάτασπρα πεζούλια των σπιτιών γύρω από την «αμμαάρα» όπου οι «μανάες», οι «αερφές», οι «παλιάες» και οι «ειτόνισσες» καθόντουσαν κι «ηγειτονεύγασι».

Θυμίζουν κάποια μάνα Καλυμνιά να καλεί το «παιΐ ντης» από το γειτονικό μαράσι με στεντόρια φωνή που ακούγονταν μέχρι τη μακρινή αντίπερη γειτονιά: «ΩΩ μουρέε Σατσελλαρήήήήή …»

Θυμίζουν τον «πάπφου» του Παλεριμνιώτη με το μαύρο ναυτικό «κασκέτθο» ν’ ανηφορίζει αργά και κουνώντας από μακριά το παστέλι να καλοπιάνει το εγγονάκι του να γυρίσει στο σπίτι: «φτάνει πλιό το παιΐ  μου, εν ηχόρτασες ΄κόμη παιχνί! Κοντεύζει α βρατζάσει».

Θυμίζουν τον παγωτατζή που αγκομαχώντας έσπρωχνε από τις χειρολαβές το ξύλινο εκείνο καρότσι του με το χύμα παγωτό και το ΄στηνε ανάμεσα στα παιδιά κάνοντάς τα να διακόψουν προσωρινά «τις αλιντές» και τα «λακχάκια» για να κατευθυνθούν προς τα κάτασπρα «κουμούλια»  όπου «ηγειτονεύγασι οι μανάες και οι παλιάες τους».

Πώς να μη φέρεις νοσταλγικά στη φαντασία σου εκείνη την εικόνα, όπου το κάθε εγγόνι τραβούσε την «παλιά ντου» από το «μουσοφούστανο» για να τη φέρει στο καρότσι να του πάρει παγωτό!

Πώς να ξεχάσεις εκείνη την τρυφερή ματιά της «παλιάς» προς το «αγγονάκι» της με μια τάχα διαμαρτυρία: «A, μϊάλο τυράνιο είσαι εσύ και μόνο ε ντο λέω. Μουρεσσύ μπριν από λίο εν ηφάες ένα;  Θέλεις μαθέ α σε ψάσει η κοιλιά σου…», ενώ ταυτόχρονα με εκδηλη την ευτυχία που ένιωθε καμαρώνοντας το « τυράνιο», το « αποκούννι ντης», έβγαζε το «πορτοφόλι», ένα μακρύ μαντήλι με σφιχτοδεμένες σε κόμπο τις λίγες της δραχμές…

Πού είναι τώρα η μάνα του «Σατσελλάρη» κι όλες εκείνες οι «μανάες» κι οι «πατεράες» με την άγρυπνη φροντίδα «μη λείψει τίποτις ‘πο τα παιτζά τους» στα στερημένα κείνα χρόνια;

Πού είναι ο «πάπφους» του Παλερημιώτη κι ο «πάπφους» του κάθε «παιτζού» της παρέας μας, που ανέμιζε από την άκρη ακόμη του δρόμου το παστέλι ή την καραμέλα για να τρέξει το εγγονάκι του να την αρπάξει κι εκείνος να το σφιχταγκαλιάσει;

Πού είναι εκείνες οι «παλιάες» με τα μακριά μαύρα «μουσοφούστανα» και την τρυφερή ματιά κάτω από το μαύρο τσεμπέρι;

Πού είναι μερικοί από τους μεγάλους «αερφούς», που με το σούρουπο φορούσαν τα καλά τους για βόλτα στην πλατεία Χαραλάμπους και περνώντας ανάμεσά μας στέκονταν πάνω από τα «λακχάκια» για να μας καμαρώσουν;

Πού είναι εκείνες οι «ειτόνισσες» που «ηγειτονεύγασι» πάνω στα κάτασπρα «κουμούλια» και ταυτόχρονα «ηβλέπασι τα παιτζά τους που ηπαίζασι»;

Πού είναι ο βιοπαλαιστής παγωτατζής που καταϊδρωμένος έσπρωχνε το αλησμόνητο εκείνο καρότσι  του για να το φέρει μέχρι  τα «λακχάκια» και τις «αλιντές» να δροσίσει όλο εκείνο το «παιομάνι»;

Πού είναι οι ίδιες οι «αμμαάρες», αφού τις κτίσανε κι αυτές;

Όλα έφυγαν κι έσβησαν… αφήνοντας μονάχα στο νου μας τις εικόνες τους. Μα κι αυτές, καθώς ξεθωριάζουν μεσ’ την αχλύ του χρόνου φαντάζουν σαν σε όνειρο.

Έτσι το «Λεξικό του ιδιώματος της Καλύμνου» θα΄ναι κι αυτό μια καταφυγή παρηγοριάς, όταν θα μας κατακλύζει η νοσταλγία, αφού όλοι οι συμπατριώτες είμασθε ποτισμένοι με το «αντικειμενικό πνεύμα της ίδιας Κοινότητας» του άγονου μα ιερού βράχου του νησιού μας.

Θεσσαλονίκη        05/03/2014

          Με αγάπη και ιδιαίτερη εκτίμηση

     Δρ. Κούρος Σταμάτης