Ο δημιουργικός και ειλικρινής διάλογος, χωρίς καχυποψίες, απουσιάζει από την πνευματική ζωή του τόπου. Ωστόσο θεωρώ ότι όσα έγραψα δεν αφορούσαν ιδιαίτερα στον κ. Σκανδαλίδη.
Στο εισαγωγικό του σημείωμα λέει πως, ως μη Καλύμνιος, δε γνώριζε καλά την ντοπιολαλιά, αλλά τον βοήθησαν “φίλοι”. Ακριβώς γι’ αυτό έγραψα για την έλλειψη ομάδων εργασίας και φιλολόγων. Κατά συνέπεια η βοήθεια που έλαβε ήταν ανεπαρκής.
Με αναγκάζει λοιπόν, τώρα να δώσω την πραγματική εικόνα που κυριαρχεί σε πολλά λήμματα.
- Λέει πως στο Λεξικό υπάρχουν πολλές πανελλήνιες λέξεις, επειδή σεβάστηκε τη μνήμη του Π. Καμπούρη που τις συμπεριέλαβε στη συλλογή του κι έπρεπε να καταγραφούν “αυτούσιες”. Όμως στο εισαγωγικό του σημείωμα δηλώνει πολλές διορθώσεις ορθογραφικές και ερμηνείες (το ενενήντα πέντε τα εκατό ήταν χωρίς ερμηνεία), πράγμα που φανερώνει μεγάλη επεξεργασία και παρέμβαση. Δηλ. αντιφάσκει; Παρεμβάσεις έγιναν και στο Λεξικό του Ν. Δράκου, όπως λέει ο ίδιος. Έτσι μου λύνεται και η απορία γιατί υπάρχουν χαρακτηριστικές φράσεις που δεν αποδίδονται όπως πρέπει.
- Η μεταφορά λαθών από παλαιότερες εκδόσεις στις σύγχρονες αποτελεί μια “πληγή” που έχει επισημανθεί και από την Ακαδημία Αθηνών και σε επιστημονικά συνέδρια. Για παράδειγμα, σε βιβλίο γνωστού λαογράφου αναφέρεται ότι οι βασικοί χοροί της Δωδ/σου είναι ο Καλαματιανός κι ο Ροδίτικος! Και το λάθος περνά στην ιστορία… Επίσης, πριν πολλά χρόνια, σε έκδοση των Καλυμνιακών Χρονικών γράφτηκε πως οι αργαλειοί του Άργους άνοιξαν και παράγουν τη φορεσιά της Καλύμνου με πρωτοβουλία της ΝΕΛΕ. Στην έγγραφη διαμαρτυρία του Πολιτιστικού Συλλόγου Άργους, στον οποίο ήμουν τότε γραμματέας, πως αυτά είναι ανυπόστατα, κατακεραυνωθήκαμε με έγγραφο του Αναγνωστηρίου ότι έτσι τους τα δώσανε και δεν είχαν δικαίωμα να τα αλλάξουν. Και έτσι η παραπληροφόρηση πέρασε στην ιστορία... Δηλ. τα ίδια περίπου που μας λέει τώρα ο κ. Μιχ. Σκανδαλίδης;
- Και δεν μιλάμε για παραλείψεις λέξεων. Δε χάνεται η αξία μιας έκδοσης απ’ αυτό, ούτε υποβαθμίζεται η προσφορά. Είναι αναπόφευκτο σε όλα τα λεξικά και το γνωρίζουμε. Γι’ αυτό και οι προσθήκες στις επανεκδόσεις. Εδώ μιλάμε για σωρεία λαθών και σημαντικών παραλείψεων, που προσπάθησα να αναδείξω πολύ συνοπτικά. Δυο παραδείγματα ακόμα:
1. Ο Ν. Δράκος στη λέξη (γ)υναικούλι, στο γράμμα Γ, σελ. 144, αποδίδει πολύ σωστά την έννοια της λέξης. Τι το ‘θελε ο κ. Σκανδαλίδης να ξαναγράψει τη λέξη στο γράμμα Υ ,υναικούλι, και να τα κάνει “αχταρμά” ; Ούτε λίγο, ούτε πολύ γράφει και θηλυπρεπής και γυναικάς. Και τα δύο λάθος!
2. Δεν κατάλαβε ακόμα (ίσως) τι έγραψα για τη λέξη παρδάλης. Η λέξη έγινε και παρωνύμιο για ολόκληρη οικογένεια.Το λεξικό αναφέρεται στο αρσενικό βόδι με χρώμα παρδαλό “με ένα βόλο στο λαιμό” , από εδώ και η φράση “ βγάλε βόλο του Παρδάλη”. Λάθος!. Ο βόλος στο λαιμό είναι πρόβλημα του οισοφάγου για όλα τα βόδια, ανεξαρτήτου χρώματος. ( Οι εκτροφείς παρατήρησαν πως έπαψε να εμφανίζεται από τότε που καθιέρωσαν το αυτόματο πότισμα των ζώων, αντί του πρωί-βράδυ). Και καμιά σχέση δεν έχει με το βόλο του Παρδάλη. (Το σωστό είναι βάλε… κτλ). Το ίδιο το λεξικό, λοιπόν, το αναιρεί, αφού στο λήμμα τσουρούκαλος το αποδίδουν σωστά η Θεμ. Καπελλά και ο Π. Καμπούρης, έστω με κάποιο κενό. Η φράση “ έμεινε”, επειδή πέθανε κάποιος από αυτή τη μεγάλη ζύμη καραμέλας που τον έπνιξε. Δε βλάπτει η διασταύρωση των πληροφοριών!
- Δείγμα της ανεπάρκειας συνεργασίας με ανθρώπους που γνωρίζουν αποτελεί – ενδεικτικά – η λέξη κόπανος, όπου ο Ν. Δράκος πολύ σωστά αναφέρεται στο ξύλο που “ κοπάνιζαν” τα σφουγγάρια. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Είναι επίσης και τα σημαντικά: 1. Χοντρό κλαδί από αγριόξυλο, με ένα παρακλάδι για πιάσιμο με το οποίο κοπάνιζαν, συνήθως 2 άτομα, το χώμα στο Τσουκαλιό, για να το κοσκινίσουν στη συνέχεια.
3. Με το ίδιο χοντρό κλαδί κοπάνιζαν το σιτάρι στο αλώνι φτωχοί αγρότες που δεν είχαν ζώα, για να το αλωνίσουν. Το εργαλείο αυτό υπάρχει στο Λαογρ. Μουσείο του Λυκείου των Ελληνίδων και τεκμηριώνεται η πληροφορία με σπάνια φωτογραφία.
Κόπανος πλατύς, δουλεμένος σε ξυλουργείο με στενό “ πιάσιμο” στην άκρη, χρησιμοποιείται για να πλυθούν τα χράμια και τα στρωσίδια στη θάλασσα μέχρι σήμερα. Συνήθως γι’ αυτή τη δουλειά έκοβαν το πάνω μέρος από ένα κουπί. Τι άλλο να πω;
- Σημειώνει ότι τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία μπαίνουν με φειδώ. Σωστό. Εδώ όμως έχουμε πληθώρα περιττών και επουσιωδών πληροφοριών (π.χ. εκταίοι) και λείπει η “ψυχή” του τόπου. Λείπει π.χ. η Κάλυμνος των γραμμάτων.
- Στο πρώτο μου κείμενο απέφυγα, από διακριτικότητα, να αναφερθώ στη “ δυστοκία” της ερμηνείας λέξεων. Η νέα γενιά των Καλυμνίων, μέσα κι έξω από το νησί, πώς θα καταλάβουν τις λέξεις αν δεν είναι ξεκάθαρη και σαφής η ερμηνεία; Αυτό δεν είναι ένα ζήτημα ; π.χ. η λέξη τούμπλα. Είναι το Αυστριακό δουκάτο με τη μορφή του Φραγκίσκου Ιωσήφ κι όχι οποιοδήποτε χρυσό νόμισμα. Η λέξη μαζουνάρα. Είναι η αμπαρόριζα για την στεριανή Ελλάδα και τα βιβλία μαγειρικής, ενώ ο σάψυχος είναι ματζουράνα για την επίσης στεριανή Ελλάδα. Η λέξη τρυπητά, που είναι οι δεκάρες της ιστορικής δραχμής και όχι οποιοδήποτε νόμισμα μικρής αξίας. Η λέξη φτενά είναι τα “μπόσικα”, η λάπα, από το βοδινό κρέας κι όχι οποιοδήποτε τρυφερό κομμάτι του ζώου, κ.α. Τι να πούμε για το καημένο το χαλί του χταποδιού; Το λεξικό μας παραπέμπει στην Κάρπαθο για να μάθουμε πως πρόκειται για το πλοκάμι του χταποδιού! Στην Κάλυμνο, λέει, χαλί σημαίνει “κομμάτι”! Λείπουν και τα υπόλοιπα στοιχεία : Ήβαλε το χαλί ντου/ήφαε τα χαλιά του. Για τη Νετραίικια; Ας την αφήσει καλύτερα! Για να μην μείνει όμως με την απορία τον πληροφορώ πως δεν πρόκειται για κάλτσες που έμπλεκαν στην Ύδρα! Υπάρχουν κι άλλα και πολλά περιττά π.χ. θροφή= τροφή (στο Θ) και ξανά τροφή = θροφή (στο Τ).
- Ο κ. Σκανδαλίδης λέει πως μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει πανελλήνιες λέξεις της Νέας Ελληνικής γλώσσας, εφόσον έχουν και τύπους του τοπικού ιδιώματος. Συμφωνούμε απόλυτα. Το ξέρει κι ο κάθε νεαρός φιλόλογος που μόλις αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο. Στη δική μου συλλογή π.χ. περιλαμβάνεται η λέξη ντρέπομαι που δεν υπάρχει στο λεξικό. Όμως έχει τον ιδιωματικό τύπο ντράπου (δημώδης τύπος) στην προστακτική του ρήματος. Εγώ αναφέρθηκα σε εντελώς άσχετες με το ιδίωμα λέξεις π.χ. στέκι, παπαρούνα, σουλατσάρω, σουλατσαδόρος, μεθύστρα κτλ. Η τελευταία μάς θυμίζει το στίχο του Γ. Σουρή “Κυρά Γιώργαινα μπεκρού, κυρά Γιώργαινα μεθύστρα”! Δεν χρειάζονταν, λοιπόν, ομάδες εργασίας και ένας, τουλάχιστον, φιλόλογος; Να τα αποτελέσματα.
- Εκείνο όμως που με εξέπληξε είναι το σχόλιό του στο λήμμα γράμματα. Ενώ το ερμηνεύει παιδεία τώρα ισχυρίζεται ότι το λήμμα “περιορίζεται στα όρια της ναυτικής ορολογίας” (!) και τάχα δεν αποτελεί κατάφωρη προβολή επαγγελματικής δραστηριότητας συγκεκριμένου συνεργάτη!
- Τέλος θέλω να ξεκαθαρίσω τα εξής:
1. Στην παρουσίαση του βιβλίου ελέχθη να προσέλθει όποιος το επιθυμεί και να προσφέρει πρόσθετο υλικό. Δυστυχώς για εικοσιπέντε χρόνια δεν ακούσαμε καμιά τέτοια πρόσκληση. Αντί αυτής κυκλοφορούσε η αποτρεπτική φράση “όπου λαλούν πολλοί πετεινοί αργεί να ξημερώσει”. Η πρόσκληση έπρεπε να είχε γίνει πριν κι όχι μετά την έκδοση. Πριν ξοδευτεί χρήμα και κόπος.
2. Με την απάντησή του ο κ. Σκανδαλίδης θέλησε να “πάρει πάνω του” όλη την ευθύνη καλών και κακών της εργασίας κι αυτό είναι άδικο. Η ευθύνη του σχεδιασμού των στόχων και της γενικής εικόνας ανήκει αλλού. Προσωπικά εξακολουθώ να πιστεύω πως, παρά τις αδυναμίες που υπάρχουν, η προσφορά του ήταν καταλυτική για το επίτευγμα το λεξικού. Χωρίς το Μιχάλη Σκανδαλίδη δε θα είχαμε λεξικό.
